همه چیز درباره فیلم سینمایی «منطقه تحت نظر/  The Zone of Interest»

زی‌سان: «منطقه تحت نظر/  The Zone of Interest» یک درام تاریخی به نویسندگی و کارگردانی جاناتان گلِیزِر است؛ فیلمساز تحسین‌شده انگلیسی است که حداقل ۱۲ سال را صرف کشف هویت فیلم‌سازی خود کرد. نبوغ او از همان کمدی سیاه اولش، «هیولای جذاب» (۲۰۰۰) هویدا بود و با «تولد» (۲۰۰۴) برداشتی هراس‌آور از عشق را به نمایش گذاشت که جلوتر از زمانه‌اش بود. او، اما با «زیر پوست» (۲۰۱۳) سرانجام توانست به ایده‌هایی که در ذهن دارد، به شکلی درست رنگ واقعیت ببخشد. «زیر پوست» یک اثر علمی-تخیلی فلسفی آوانگارد در باب عینیت، ذات انسان و شکاف میان هویت و جنسیت بود که تماشای آن هر کسی را مشوش می‌کرد. گلیزر آنجا خودش را شناخت و حالا با چهارمین ساخته‌ی خود -و بازهم در یک ژانر متفاوت- در اوج خودنمایی می‌کند.

«منطقه تحت نظر» اقتباس آزادی است از رمانی به همین نام از مارتین ایمیس که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد.  گلیزر حق اقتباس از رمان را خرید که دو شخصیت اصلی‌اش، پل و هانا دال، با نگاهی آزاد به رودولف هوس (رییس اردوگاه آشویتس که طولانی‌ترین دوره خدمت را در تاریخ این اردوگاه دارد) و همسرش هدویگ خلق شده‌اند. با وجود این، گلیزر تصمیم گرفت برای فیلمش از نام چهره‌های تاریخی اصلی استفاده کند و تحقیقاتی دوساله درباره خانواده هوس را هدایت کرد.

مارتین ایمیس نویسنده رمان منبع اقتباس فیلم، روز نوزدهم ماه مه ۲۰۲۳ درگذشت؛ همان روزی که فیلم اولین نمایش جهانی‌اش را در جشنواره کن تجربه کرد. سندرا هالر (Sandra Huller) و کریستین فریدل (Christian Friedel) به عنوان بازیگران اصلی به ترتیب در نقش‌های هدویگ و رودولف هاس، انتخاب شدند. این دو بازیگر پیش‌تر در فیلم Amour Fou با یکدیگر همکاری کرده بودند و با وجود رویکردِ محدود هالر نسبت به حضورش در فیلم‌های مربوط به نازیسم، او نهایتاً موافقت کرد که در فیلم «منطقه تحت نظر» حضور پیدا کند.

بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره سریال خالکوب آشویتس /The Tattooist of Auschwitz

فیلم قبل از هر چیزی درباره‌ی هولوکاست و اردوگاه آشویتس است. در دوران جنگ جهانی دوم، نازی‌ها پس از تصرف لهستان، یکی از پادگان‌های نظامی بزرگ آنجا را به اردوگاه کار اجباری خود تبدیل کردند. گفته می‌شود که در این اردوگاه، بیش از ۱ میلیون نفر به قتل رسیدند، آن‌هم تنها طی ۵ سال. فیلم برداشتی آزاد از زندگی شخصی -و اداری- رودلف هوس، یکی از افسران عالی‌رتبه نازی که فرماندهی اردوگاه آشویتس را در دو برهه برعهده داشت به حساب می‌آید.

گلیزر در طول تحقیقاتش با تیموتی اسنایدر مشورت کرد که سال ۲۰۱۵ کتاب زمین سیاه: هولوکاست به مثابه تاریخ و هشدار Black Earth: The Holocaust as History and Warning را منتشر کرد. بخش اصلی فیلمبرداری در آشویتس و تابستان ۲۰۲۱ شروع شد و تقریبا ۵۵ روز طول کشید. فیلمبرداری صحنه‌هایی که بعدا به فیلم اضافه شدند هم در ژانویه ۲۰۲۲ در شهر تاریخی یِلِنیا گورا واقع در جنوب غربی لهستان صورت گرفت. 

«منطقه تحت نظر» افتتاحیه‌ی فوق‌العاده‌ای دارد، نه به این دلیل که کار ویژه‌ای انجام می‌دهد، بالعکس، به این خاطر که هیچ‌کاری نمی‌کند. فیلم نزدیک به دو دقیقه تصویری سیاه را به نمایش می‌گذارد، چرا؟ چه چیزی این تصویر سیاه را مهم می‌کند؟ صدا، و همین عنصر صدا است که به فیلم معنا می‌بخشد. گلیزر در مصاحبه‌ای می‌گوید می‌خواستم مخاطب متوجه اهمیت صدا در فیلم شود و او پُربیراه نمی‌گوید. شما می‌توانید این فیلم را بدون صدا تماشا کنید و یک تجربه‌ی سینمایی متفاوت داشته باشید؛ آنگاه پلیدی نامحسوسی که در پس هر قاب حس می‌شود کنار می‌رود و قصه در حد درامی مهجور درباره‌ی ازدواج و جدایی تنزل پیدا می‌کند.  

دیوید رونی در هالیوود  رپیورتر نوشت: حالا دیگر گفتن این حرف جسارت و ذکاوت خاصی نمی‌خواهد که جاناتان گلیزر عاجز است از ساختن فیلمی که اصالت نیرو‌بخشی نداشته باشد.

اوئن گلیبرمن در ورایتی درباره این فیلم نوشت: این فیلم عالی است؛ هراس‌انگیز و عمیق، تفکربرانگیز و غوطه‌ورکننده؛ فیلمی که شرارت آدمی را در مقابل نور می‌گیرد و آن را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند؛ فیلمی که نظربازی و کنجکاوی ما برای دیدن نادیدنی را به بازی می‌گیرد؛ و این کار را با اصالتی نیروبخش انجام می‌دهد.

پیتر بردشا منتقد گاردین نیز درباره این فیلم نوشت: فیلم با موسیقی درخشان میکا لیوی و طراحی صدای جانی بِرن، دارای قدرتی بی‌چون‌وچرا شده است، اما می‌تواند بحث احضار جلوه‌های سینمایی خوش‌ظاهر از ترس‌های تاریخ را یک بار دیگر به جریان بیندازد.

منتقد نیوریورک تامیز مانولا دارگیس نیز نوشت: تمام چیزی که از دیدن فیلم برمی‌آید این است که گلیزر یک مشق فیلم‌هنری توخالی و خودستایانه را انجام داده است که در آشویتس و روزگار هولوکاست روی می‌دهد.

جاناتان گلیزر در واقع اصلاً قصد نداشته که داستانی از کمپ‌های آشویتز بسازد و خودش هم در مصاحبه‌ای گفته که فیلم واقعی در فاصله‌ای دورتر از «منطقه تحت نظر» به وقوع پیوسته است. با این حساب، می‌توانیم تلاش او را برای به نمایش کشیدن فاصله‌ای که بین زندگی سران حزب نازی و فجایع آشویتز وجود داشته، کاملاً درک کنیم. همه چیز در این فیلم متمرکز بر همین فاصله است و جایی که از آن دستور‌ها برای قتل عام مردم بی‌گناه صادر می‌شده است. با این فیلم گذری عمیق به گوشیده‌های کمتر کاویده شده‌ی جنایات حزب نازی می‌زنیم.

«منطقه تحت نظر» یکی از بهترین فیلم‌های چند سال اخیر است، اما ارتباط برقرار کردن با آن دقت و تمرکز ویژه‌ای می‌طلبد و شاید اندکی آگاهی از عمق فاجعه. شما علاوه بر چشم‌ها، باید گوش‌های خود را هم بیشتر از هر زمان دیگری به کار بگیرید. گلیزر می‌توانست مسیر همیشگی را طی کند و به ما نشان دهد آن سوی دیوار‌ها چه خبر است، اما از این کار امتناع می‌کند تا به ابعاد انسانی این شخصیت‌ها توجه داشته باشیم.