خبر بد درباره لایه ازون؛ برخی دانشمندان می‌گویند شاید هرگز ترمیم نشود

با وجود اینکه دانشمندان پیش از این اعلام کرده بودند حفره لایه ازون بهبود پیدا کرده و خطر رفع شده است، بررسی جدید برخی از دانشمندان اکنون نشان می‌دهد که زمان برای اعلام این خبر هنوز خیلی زود بوده است.

به گزارش زی‌سان به نقل از سی‌ان‌ان، بازیابی لایه ازون- که کیلومتر‌ها بالاتر از سطح زمین قرار دارد و از سیاره ما در برابر پرتو فرابنفش محافظت می‌کند- یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های زیست‌محیطی جهان است، زیرا پرتو فرابنفش می‌تواند به دی‌ان‌ای جانداران آسیب برساند، باعث سوختگی پوست شود، و در درازمدت به سرطان پوست منجر شود.

اما بررسی جدیدی که یافته‌های آن روز سه‌شنبه منتشر شده است نشان می‌دهد که لایه ازون ممکن است هرگز ترمیم نشود و حتی ممکن است حفره آن در حال گسترش نیز باشد. این یافته‌ها برخلاف بررسی‌های اخیر چند پژوهش مورد حمایت سازمان ملل متحد است که نشان می‌دادند وضع لایه اوزون تا سال ۲۰۴۰ به وضع قبلی در دهه ۱۹۸۰/۱۳۶۰ باز خواهد گشت.

در سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۴)، حفره‌ای بزرگ در لایه ازون کشف شد. دو سال پس از آن، ۴۶ کشور جهان استفاده از بیش از ۱۰۰ ماده شیمیایی مخرب لایه ازون را ممنوع کردند و تصمیم گرفتند استفاده از این مواد را، که سبب ایجاد حفره‌ای در لایه بالایی قطب جنوب شده بود، به‌تدریج کاهش دهند و در نهایت حذف کنند. ایجاد حفره در لایه ازون عمدتا به استفاده از کلروفلوئوروکربن‌ها یا به‌اصطلاح سی‌اف‌سی نسبت داده می‌شود که به کار‌گیری آن‌ها در آن زمان، در اسپری‌های هواپخش، حلال‌ها، و دستگاه‌های خنک‌کننده و عایق‌ها بسیار رایج بود.

ممنوع شدن استفاده از این مواد در قالب پروتکل مونترآل به بازیابی لایه ازون کمک شایانی کرد و نتیجه خوبی در پی داشت. با این حال، حفره اوزون در فصل بهار بر فراز قطب جنوب شروع به بزرگ‌تر شدن می‌کند و در تابستان دوباره کوچک می‌شود و در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ به حدی بزرگ شد که دانشمندان نیوزیلندی را بر آن داشت که علت وقوع این پدیده را بررسی کنند.

دانشمندان در مقاله‌ای که در مجله عملی «نیچر کامیونیکیشنز» منتشر شد گفتند که میزان ازون در جو زمین از سال ۲۰۰۴ تا کنون ۲۶ درصد کم شده است. این به معنای آن است که حفره اوزون نه‌تن‌ها از نظر مساحت بزرگ باقی مانده است، بلکه عمیق‌تر نیز شده است. به گفته دانشمندان، قطب جنوب در بیشتر مدت فصل بهار اوزون کمتری دارد و وجود حفره‌های اوزون با مدت زمان بقای طولانی، در سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۲ کاملا با این تصویر سازگار است. آن‌ها می‌گویند اندازه و عمق حفره به‌ویژه در ماه اکتبر در هر سه سال یادشده زیاد بوده است.

در این بررسی، دانشمندان با استفاده از یک ابزار ماهواره‌ای لایه ازون را بین ماه‌های سپتامبر تا نوامبر مطالعه کردند. آن‌ها برای مقایسه رفتار و تغییر سطح اوزون و بررسی نشانه‌های ترمیم، از داده‌های تاریخی ثبت‌شده استفاده کردند و سپس کوشیدند دریابند چه عواملی به این تغییرات دامن می‌زند.

به گفته دانشمندان، رقیق شدن لایه ازون و عمیق شدن حفره آن ناشی از تغییرات در تاوه قطبی در قطب جنوب است. به عبارت دیگر، در اثر تغییراتی در چرخش گردابی از فشار کم و هوای بسیار سردی است که بر فراز قطب جنوب پیش می‌آید.

البته نویسندگان این مقاله بیش از این به کشف علت بروز این تغییرات نپرداخته‌اند، اما در عین حال می‌گویند که بسیاری از عوامل دیگر نیز ممکن است در تخریب لایه اوزون نقش داشته باشد؛ عواملی از جمله آلودگی ناشی از گرم شدن زمین، ذرات ریز معلق در هوا که از آتش‌سوزی‌ها و آتش‌فشان‌ها ناشی می‌شود، و حتی تغییرات در چرخه خورشیدی.

دانشمندان می‌گویند حفره‌های بزرگ اخیرا ایجادشده در لایه ازون ممکن است فقط در اثر مصرف سی‌اف‌سی‌ها نبوده باشد. به گفته آن‌ها، در عین حال که پروتکل مونترآل برای کاهش تدریجی سی‌اف‌سی و جلوگیری از فاجعه زیست‌محیطی بی‌تردید موفق بوده است، به نظر می‌رسد حفره‌های جدید لایه اوزون در قطب جنوب با تغییرات دینامیکی جو (اتمسفر) زمین مرتبط باشد.

برخی از دانشمندان به یافته‌های این بررسی با دیده تردید نگاه می‌کنند و می‌گویند این یافته‌ها بیش از حد بر حفره‌های مشاهده‌شده در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ اتکا دارد و این برای نتیجه‌گیری در مورد وضع طولانی‌مدت لایه اوزون کافی نیست.

پژوهشگران پیش از این علت‌های گوناگونی برای توضیح پیدایش این حفره‌های بزرگ ازون پیدا کرده بودند، از جمله دود ناشی از آتش‌سوزی‌های ۲۰۱۹ و فوران‌های آتش‌فشانی. آن‌ها می‌گویند در سال‌های وقوع لانینا، تاوه قطبی در استراتوسفر قوی‌تر و سردتر از حد معمول است و این سبب می‌شود که غلظت اوزون نیز در آن سال‌ها کمتر باشد.

به گفته منتقدان این مقاله، در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ شاهد وقوع لانینای سه‌گانه نادری بوده‌ایم که این پدیده و اثر آن در مقاله مذکور در نظر گرفته نشده است. مارتین جوکر، پژوهشگر مرکز پژوهش‌های تغییرات آب‌وهوایی در دانشگاه نیو ساوت ولز استرالیا، می‌گوید که نویسندگان این مقاله داده‌های دو سال ۲۰۰۲ و ۲۰۱۹ را حذف کرده‌اند تا «رویداد‌های استثنایی» نتایج یافته‌های آن‌ها را مخدوش نکند. این در حالی است که اندازه حفره اوزون در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۹ بسیار کوچک شده بود. از این رو، در نظر گرفتن این عوامل حذف‌شده احتمالا نتیجه این تحقیق را تغییر می‌دهد.