گنبد فولادی، سامانه پدافند هوایی چندلایه ترکیه چیست؟
زیسان: سامانه دفاع هوایی «گنبد فولادی» که با فناوری بومی در ترکیه ساخته شده، به‌عنوان یک «معماری یکپارچه» معرفی می‌شود که در آن سامانه‌های دفاع هوایی در ارتفاعات مختلف به‌طور هماهنگ با یکدیگر عمل می‌کنند.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در مسیر بازگشت از نشست ناتو در شهر لاهه هلند، در گفت‌و‌گو با خبرنگاران در هواپیما، بر اهمیت سامانه‌های دفاع هوایی تأکید کرد.
او از «گنبد فولادی» به‌عنوان «سامانه‌ای از سامانه‌ها» یاد کرد. اردوغان با اشاره به جنگ اخیر میان رژیم اسرائیل و ایران در خاورمیانه گفت: «سامانه دفاع هوایی فقط به اس-۴۰۰ محدود نمی‌شود. این موضوع را مردم ما نیز در روز‌های اخیر به‌خوبی مشاهده کردند.»
او با تأکید بر لزوم ایجاد یک «مجموعه چندلایه از سامانه‌ها» افزود: «داشتن موشک‌هایی در ارتفاعات مختلف و عملکرد هماهنگ آنها مانند اندام‌های یک بدن، بسیار مهم است ... ما باید توانمندی‌های موشکی‌مان را افزایش دهیم.»
«ما در حال ساخت «سامانه‌ای از سامانه‌ها»، یعنی «گنبد فولادی» خود هستیم. با گرد هم آوردن سامانه‌های دفاع هوایی در ارتفاعات مختلف، حسگر‌ها و سامانه‌های جنگ الکترونیک، این سامانه متشکل از سامانه‌ها را به واقعیت تبدیل می‌کنیم.»
کارشناسان چه می‌گویند؟
کارشناسان زمان‌بندی، اهمیت و ویژگی‌های این پروژه را مورد ارزیابی قرار دادند. اعلام شد سامانه دفاع هوایی که موشک‌های موجود و در حال توسعه ترکیه در آن به‌صورت یکپارچه عمل خواهند کرد، «گنبد فولادی» نام دارد.
کمیته اجرایی صنایع دفاعی، در جلسه ششم اوت این پروژه را تصویب کرد.
در بیانیه ریاست ارتباطات ترکیه، «گنبد فولادی» این‌گونه توصیف شده است: «[سامانه‌ای]که با سامانه‌های دفاع هوایی لایه‌ای، تمام حسگر‌ها و سلاح‌هایمان را در قالب یک شبکه به‌طور یکپارچه به هم متصل می‌کند، تصویر جامع هوایی ایجاد کرده و به‌صورت آنی به مراکز عملیات منتقل می‌کند و با پشتیبانی هوش مصنوعی تصمیم‌گیران را یاری می‌دهد؛ سامانه‌ای که به‌طور بومی و ملی در حال توسعه است.»
هالوک گورگون، رئیس صنایع دفاعی ترکیه گفت این پروژه با همکاری مشترک شرکت‌های آسلسان، روکتسان، توبیتاک سِیج و صنایع ماشین‌سازی و شیمیایی (ام‌کی‌ای) پیش خواهد رفت.
چرا این گنبد مهم است؟
سینان اولگن، مدیر مرکز تحقیقات اقتصاد و سیاست خارجی، در گفت‌و‌گو با بخش ترکی بی‌بی‌سی، تمرکز ترکیه بر استراتژی دفاع هوایی و موشکی را «رویکردی درست» ارزیابی کرد: «این طرح را باید فراتر از یک پروژه، به‌عنوان یک دکترین دید. این در واقع معماری یکپارچه‌ای است که دکترین بلندمدت دفاع هوایی و موشکی ترکیه را شکل می‌دهد. از این جهت نقش هدایت‌کننده‌ای برای سرمایه‌گذاری‌های صنایع دفاعی خواهد داشت.»
به گفته اولگن، صنعت دفاعی بومی ترکیه توان اجرای چنین پروژه‌ای را دارد.
«پنج سال پیش این قابلیت‌ها وجود نداشت. اکنون سامانه‌های بومی دفاع هوایی در ارتفاع پایین و متوسط وجود دارد. پهپاد‌ها وجود دارند، ترکیه دارای ماهواره است؛ بنابراین برای ایجاد این معماری یکپارچه، ترکیه اکنون به سیستم‌ها و زیرسیستم‌های زیادی مجهز است. باید زمان‌بندی این حرکت را از این منظر هم دید.»
آیا به «گنبد آهنین» شباهت دارد؟
سینان اولگن در تحلیل این پروژه می‌گوید: «با توجه به پیشرفت فناوری‌های جنگی و به‌ویژه جنگ میان اسرائیل و ایران در خاورمیانه، اهمیت سامانه‌های دفاع موشکی و هوایی بیشتر شده است. چون در جنگ‌های کوتاه‌مدت شاهد موج‌های حملات سنگین و گسترده موشکی و هوایی هستیم.»
آرون استاین، کارشناس آمریکایی مسائل دفاعی که تحولات ترکیه را به دقت دنبال می‌کند، به بی‌بی‌سی ترکی گفت که این پروژه برای «پاسخگویی به انواع تهدیدات با موشک‌های متنوع» طراحی شده است.
او درباره «گنبد فولادی» توضیح داد که از نظر کارکرد با اجزای سامانه دفاع موشکی اسرائیل، مانند آرو و پاتریوت، تفاوت دارد و افزود: «به نظر می‌رسد سامانه‌های ترکیه برای دفاع ضدهوایی طراحی شده باشند، نه مشخصاً برای این نوع دفاع موشکی.»
آیا ترکیه از اس-۴۰۰ استفاده خواهد کرد؟
با رونمایی از پروژه «گنبد فولادی»، بحث‌ها درباره جایگاه سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ که ترکیه از روسیه خریداری کرده، دوباره شدت گرفت. مراد یتکین در یادداشتی، با اشاره به عضویت ترکیه در ناتو، نوشت که ادغام اس-۴۰۰ در سامانه «گنبد فولادی» می‌تواند «بسیار دردسرساز» باشد.
او این پرسش را مطرح کرد: «اگر قرار نیست اس-۴۰۰ در اولین پروژه جامع دفاع هوایی ترکیه یعنی گنبد فولادی استفاده شود، پس اصلا با آن چه کار خواهیم کرد؟»
سینان اولگن هم در گفت‌و‌گو با بی‌بی‌سی ترکی یادآور شد که نگهداری و بهره‌برداری از اس-۴۰۰ به حضور متخصصان روس نیاز دارد و گفت: «برای موفقیت این دکترین، تمام سامانه‌ها و زیرسامانه‌ها باید در قالبی یکپارچه با هم در ارتباط باشند. همه اجزای گنبد فولادی باید بتوانند با هم تبادل داده کنند... وارد کردن سامانه‌ای راهبردی مثل اس-۴۰۰ به شبکه‌ای ملی و رمزگذاری‌شده، خطرات خاص خودش را دارد.»
ترکیه در سال ۲۰۱۷ این سامانه را با مبلغ ۲.۵ میلیارد دلار از روسیه خریداری کرد و تحویل آن در ۲۰۱۹ انجام شد.
بعد از آن، ایالات متحده تحریم‌هایی را طبق «قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم» علیه ترکیه وضع کرد و آنکارا را از پروژه جنگنده نسل پنجم اف-۳۵ کنار گذاشت.
اولگن یادآور شد که شماری از سامانه‌های دفاع هوایی کوتاه و میان‌برد که احتمالا بخشی از «گنبد فولادی» خواهند بود، هم اکنون در میدان عملیاتی استفاده می‌شوند.
او تأکید کرد که این پروژه در کوتاه‌مدت تکمیل نخواهد شد و ترکیه در این فاصله از دیگر سامانه‌های دفاع هوایی موجود استفاده خواهد کرد و افزود: «ایجاد معماری دفاع هوایی و موشکی مبتنی بر توانمندی‌های ملی، آزمایش و سنجش موفقیت آن و تبدیل شدنش به یک سامانه قابل اعتماد، طبیعتا زمان خواهد برد.»
«همچنین باید توجه داشت که ترکیه در حال حاضر علاوه بر توانمندی‌های بومی، زیر چتر سپر موشکی ناتو نیز قرار دارد.»
نیرو‌های مسلح ترکیه در حال حاضر سامانه‌های «کورکوت» ساخته آسلسان برای تهدید‌های ارتفاع پایین و سامانه‌های «حصار-او» برای ارتفاع پایین و متوسط را در اختیار دارند.
آسلسان اعلام کرده که سامانه دفاع هوایی و موشکی دوربرد «سیپر» تا پایان سال به نیرو‌های مسلح تحویل داده خواهد شد.
