۴۰۰ سال پیش شغل اصلی مردم دربند خرید و فروش برده بود!

زی‌سان: یوهان اشترویس، دریانورد بخت برگشته هلندی در عصر حکومت شاه سلیمان صفوی (اسفند ۱۰۲۶ – ۸ مرداد ۱۰۷۳ خورشیدی/ فوریه ۱۶۴۸ – ۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴ میلادی) به عنوان برده وارد ایران می‌شود. او ماجرایی خواندنی را از تعداد زیاد حمام‌ها و علاقه ایرانیان به حمام کردن را روایت می‌کند.

به گزارش «زی‌سان»، یوهان اشترویس در ۱۶۲۸ م / ۱۰۳۸-۱۰۳۷ ق یا ۱۶۲۹ م / ۱۰۳۹-۱۰۳۸ ق در روستایی به نام رومر در نزدیکی آمستردام هلند متولد شد. او روایتی جالب از تفاوت رفتار ایرانیان در قیاس با ترک‌ها و سایر ملل با بردگان را نقل می‌کند. 

او پس از چند مرحله گشت و گذار در شرق آسیا، مدیترانه، اروپا و شمال آفریقا، از بد روزگار در جریان سکونت در روسیه تزاری، با شورش قزاق‌ها مواجه شد. او و همراهانش برای فرار از دست شورشیان از آستراخان فرار و رهسپار ایران شدند که در میانه راه از سوی تاتار‌ها به اسارت در آمدند. 

تاتار‌ها اشترویس را به بازرگان ایرانی به نام حاجی محمد صالح فروختند. این بازرگان نیز در سال ۱۶۷۰ این دریانورد هلندی را به عنوان برده به تاجر ثروتمند دیگری به نام حاجی بایران علی از اهالی دربند می‌فروشد. اشترویس در جریان اقامت در ایران اطلاعات ارزشمندی را از ایران آن دوران (عصر شاه سلیمان صفوی) ارائه می‌دهد. 

گزارش‌هایش در مورد خودکشی، قتل، اعدام، روسپی‌گری، دزید، راهزنی و رباخواری و... تصویری گویا از مسائل ایران آن دوران به خصوص در شهر‌های شماخی و دربند است. البته اشتروس توصیفی جالب و خواندنی را از شمال تا جنوب ایران -از اردبیل تا گمبرون (بندرعباس) - ارائه می‌دهد. 

نکته قابل توجه روایت‌های این هلندی بخت برگشته این است که او به عنوان برده در ایران حضور داشته و هیچ‌گونه فرصتی برای ارتباط با اصحاب قدرت نداشته است. روایت او تصویری واقعی از بطن جامعه ایران حدود ۴۰۰ سال قبل است. 

در ادامه روایت اشترویس از تفاوت رفتار ایرانیان با بردگان در قیاس با ترک‌ها و سایر ملل را می‌خوانید:

«ساکنان دربند به خرید و فروش برده اشتغال دارند و برده کالای اصلی و تقریباً تنها کالایی است که در آن شهر معامله می‌شود. برده‌ها را از تاتار‌ها خریداری می‌کنند و همه آنها را به ایران میفرستند و از این طریق درآمد هنگفتی به دست می‌آورند. با برده‌هایی که برای خرید و فروش به اینجا میآورند مانند حیوانات وحشی رفتار می‌کنند. 

هنگامی که می‌خواهند برده‌ای را خریداری کنند او را عریان می‌کنند و مانند خوک و گوساله به بدنش دست می‌زنند. با برده‌ها بسیار بی رحمانه رفتار می‌کنند و اگر ترس ضرر مالی نباشد، احتمالاً بسیاری از آنها جان‌شان را از دست می‌دهند. همان طور که قبلاً گفته شد مردم این منطقه طبیعتاً فرومایه و بد اخلاق اند.

با این حال ایرانی‌ها در قیاس با تُرک‌ها چندان با برده‌ها بدرفتاری نمی‌کنند. وقتی در گالی‌ها (اشاره به دورانی که روی کشتی‌های کوچک ونیزی ملوان بود) بودم به این تفاوت پی بردم. 

ایرانیی‌ها در قیاس با مردم الجزایر، تریپولی، تونس و سایر شهر‌های بربر‌ها نیز با برده‌ها بهتر رفتار می‌کنند. در آن مناطق با برده‌ها رفتار بدتری دارند و آنها را وادار می‌کنند دین‌شان را ترک کنند. گزارش‌های کسانی که به دست آن مردم بی رحم اسیر شدند، این ادعا را اثبا‌ت می‌کند.»