زیسان: یوهان اشترویس، دریانورد بخت برگشته هلندی در عصر حکومت شاه سلیمان صفوی (اسفند ۱۰۲۶ – ۸ مرداد ۱۰۷۳ خورشیدی/ فوریه ۱۶۴۸ – ۲۹ ژوئیه ۱۶۹۴ میلادی) به عنوان برده وارد ایران میشود. او ماجرایی خواندنی را از تعداد زیاد حمامها و علاقه ایرانیان به حمام کردن را روایت میکند.
به گزارش «زیسان»، یوهان اشترویس در ۱۶۲۸ م / ۱۰۳۸-۱۰۳۷ ق یا ۱۶۲۹ م / ۱۰۳۹-۱۰۳۸ ق در روستایی به نام رومر در نزدیکی آمستردام هلند متولد شد. او از همان ابتدای جوانی برای فرار از رفتارهای سختگیرانه پدرش از خانه فرار و در کشتی کمپانی هند شرقی مشغول به کار شد.
او پس از چند مرحله گشت و گذار در شرق آسیا، مدیترانه، اروپا و شمال آفریقا، از بد روزگار در جریان سکونت در روسیه تزاری، با شورش قزاقها مواجه شد. او و همراهانش برای فرار از دست شورشیان از آستراخان فرار و رهسپار ایران شدند که در میانه راه از سوی تاتارها به اسارت در آمدند.
تاتارها اشترویس را به بازرگان ایرانی به نام حاجی محمد صالح فروختند. این بازرگان نیز در سال ۱۶۷۰ این دریانورد هلندی را به عنوان برده به تاجر ثروتمند دیگری به نام حاجی بایران علی از اهالی دربند میفروشد. اشترویس در جریان اقامت در ایران اطلاعات ارزشمندی را از ایران آن دوران (عصر شاه سلیمان صفوی) ارائه میدهد.
گزارشهایش در مورد خودکشی، قتل، اعدام، روسپیگری، دزید، راهزنی و رباخواری و... تصویری گویا از مسائل ایران آن دوران به خصوص در شهرهای شماخی و دربند است. البته اشتروس توصیفی جالب و خواندنی را از شمال تا جنوب ایران -از اردبیل تا گمبرون (بندرعباس) - ارائه میدهد.
نکته قابل توجه روایتهای این هلندی بخت برگشته این است که او به عنوان برده در ایران حضور داشته و هیچگونه فرصتی برای ارتباط با اصحاب قدرت نداشته است. روایت او تصویری واقعی از بطن جامعه ایران حدود ۴۰۰ سال قبل است.
در ادامه روایت اشترویس از تعداد زیاد حمامها و علاقه ایرانیان به حمام کردن را میخوانید.
«هر چند اربابم شاهزاده بود، اما پرداختن به کارهای تجاری را کسر شان خود نمیدانست و بیشتر درآمدش را از حمام هایش که تقریباً در تمام شهرها و همین طور در ایران و سایر کشورها بود به دست میآورد. بیشتر حمام هایش در دربند شماخی و اصفهان بودند و از این رهگذر هر ساله درآمد هنگفتی کسب میکرد.
چون مردم از هر طبقه و رتبه به کرات به حمام میروند. حمام در اینجا بسیار مهم است. این کار را برای پاکیزگی انجام میدهند و در این زمینه از دیگران پیشی میگیرند... در این مورد در قرآن دستوراتی یافت میشود.
مطابق آن اگر بعد از نزدیکی با زنان به حمام نروند نجساند و نباید به مسجد بروند. به همین دلیل این مردم از هنگام طلوع آفتاب تا فرا رسیدن شب به حمام رفت و آمد میکنند. حمام از صبح تا ظهر به مردان تعلق دارد و از ظهر تا شب در اختیار زنان است.»