دنیای کوچک ایتا

عطیه همتی در روزنامه فرهیختگان نوشت: فیلترینگ پیام‌رسان‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی و پراکنده شدن آنها در هرکدام از پیام‌رسان‌های مختلف باعث به وجود آمدن دسته‌بندی‌های مختلفی بین آنها شد که هرکدام را درگیر فضای گلخانه‌ای، ایزوله و گاهی یکدست‌شان کرد و باعث شد دست برخی گروه‌های سیاسی و یا حتی گروه‌های وحدت‌شکن را برای هدایت این گروه‌های از هم جدا‌افتاده حسابی باز کرده و با توجه به تعصبات و تعلقات آنها به موضوعات مختلف افکار آنها را در جهت مطلوب خود هدایت کند.

مسیری که به جای همگرایی اقشار مختلف مردم به یکدیگر آنها را رو به واگرایی برد و حتی در مقابله با یکدیگر قرار داد. مساله‌ای که در دو سه سال اخیر به‌خصوص بعد از التهابات ۱۴۰۱ به خوبی شاهد آن بودیم که اتفاقات کوچه و خیابان هیچ شباهتی به بزرگنمایی‌های داخل شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی نداشت؛ به گونه‌ای که گویی رقابت جانانه‌ای بین گروه‌های خبری فعال در این شبکه‌ها بر سر بزرگنمایی بی‌حد و حصر از واقعیت میدان وجود داشت تا بر شدت التهابات بیفزاید و افکار عمومی را به سمتی سوق دهد که کار را تمام‌شده بدانند و همچنین تمام گفتگو‌های مردمی و تولید محتواهایشان را به این سمت سوق دهد و جرات کلام مخالف با این موضوع را از آنان بگیرد؛ به گونه‌ای که هنوز یادمان نرفته کاربران شبکه‌های اجتماعی اگر از میهمانی‌ها و یا روزمره‌هایشان محتوا تولید می‌کردند، اقدامی در جهت خلاف فضای حاکم بر شبکه انجام داده بودند و با بازخورد‌های شدید‌اللحنی روبه‌رو می‌شدند که اجازه زندگی عادی از مردم را می‌گرفت. اتفاقی که گونه دیگری از آن را در جریان مقابل شاهد هستیم.

 فضای گلخانه‌ای و رادیکال حاکم بر برخی شبکه‌های اجتماعی داخلی متاسفانه در سال‌های اخیر به حدی جدی بوده که آنها را از واقعیت اجتماعی دور کرده‌است و خود‌اکثریت‌پنداری اشتباهی را به آنان داده است. اگر از لفظ گلخانه برای توصیف این وضعیت استفاده می‌شود دقیقا به خاطر اتفاق مشابهی است که در این شبکه‌ها در حال وقوع است. فضایی که باغبانان آن به شما القا می‌کنند که در یک محیط پاک و مطلوب هستید که اتفاقا در اینجا امکان رشد و نمو مناسب دارید. آن وقت از باد و باران‌های ناگهانی و واقعی حاکم در طبیعت دور هستید و در این طبیعت ساختگی، اما زیبا حضور دارید.

 شما خارج از گلخانه با علف‌های هرز روبه‌رو هستید که شما را آلوده می‌کنند و جلوی رشد شما را می‌گیرند و موجب از بین رفتن حیات شما می‌شوند و همه آنچه که بیرون است غلط و اشتباه است و در تلاش است شما را از بین ببرد و نه‌تن‌ها باید از آن بیرون بدتان بیاید، بلکه باید در جهت مقابله با آن نیز اقدام کنید. اتفاقی که این روز‌ها در پیام‌رسان‌هایی، چون ایتا در حال وقوع است، دقیقا مشابه آن چیزی است که بالاتر نوشتیم. رشد در گلخانه‌ای که اجازه ورود و خروج اطلاعات در شبکه را نمی‌دهد و شما را آن‌طور که مقبول خودش است تربیت می‌کند.

چون در صورت فهم واقعیت، شما ممکن است دیگر نظر اولیه خود را نداشته باشید. حال فرقی نمی‌کند شما کاربری معترض در جریان زن زندگی آزادی در ۱۴۰۱ باشید که دارد اخبار التهابات را در اینستاگرام فیلتر‌شده و رهاشده دنبال می‌کند، یا یک اکانت ساده در ایتا داشته باشید که دارد کانال‌های مختلف خبری و تحلیلی را درباره موضوع حذف نام پدر از کارت ملی یا تذکر به قاعده‌مندی در مساله بی‌حجابی می‌خواند و اوضاع را آنقدر اسفناک جلوه می‌دهد که حذف نام پدر را مصداق عادی‌سازی «زنازادگی» تلقی می‌کند. حتی می‌خواهد در اعتراض به این موضوع یک جنبش و اعتراض راه‌اندازی کند.

آنچه این روز‌ها در ایتا به عنوان مدلی از یک پیام‌رسان و یک شبکه ایزوله قابل مشاهده است، تفاوت جدی و معنا‌دار این شبکه با میدان واقعیت است. همان‌طور که این موضوع را با نرم‌افزار ویراستی نیز در مقابله با توییتر -که همان ایکس نامیده می‌شود- داریم. بسیاری از چهره‌های سیاسی تصمیم گرفتند به بهانه عدم حضور در شبکه اجتماعی دشمن در ویراستی حضور پیدا کنند و در خلوتی آنجا اظهارنظرهایشان را به گوش همان مخاطبی برسانند که در فضای ایزوله این شبکه‌ها در حال تربیتش هستند.

 مردم مطلوبی که اطلاعات، محتوا‌ها و هر‌آنچه که به خوردشان داده می‌شود، حساب‌شده است و، چون اکثریت‌پندار شده‌اند از مسئولان و چهره‌ها و نخبگان‌شان چیزی را مطالبه می‌کنند که حتی ربطی به واقعیت موجود ندارد. یک روز در جریان ویروس کرونا، خواهان جمع شدن واکسن‌ها هستند، یک روز خواهان اخراج و مجازات یک چهره سیاسی هستند، یک روز هم درباره کارت ملی و حذف نام پدر ممکن است کفن‌پوش به میدان بیایند و برایشان اهمیتی نداشته باشد که معاون رئیس‌جمهور گفته که حذف این نام به دلیل حفاظت بیشتر برای امنیت حریم شخصی مردم است وگرنه باتوجه به توضیحات مسئولان کشور بارکد درج‌شده در کارت ملی به دستگاه‌ها اجازه می‌دهد نه تنها نام پدر بلکه بتوانند به تمام مشخصات دارنده کارت دست یافته و این موضوع خلاف آنچه که در این فضای گلخانه‌ای به شکل ویروسی در حال گردش است ربطی به عادی‌سازی «زنازادگی» و از این دست اظهارنظر‌های سخیف ندارد.

دایره انقلابیون در پیام‌رسان ایتا در دو روز گذشته تا حدی تنگ شد که حتی دفتر رهبری نیز در آن جای نگرفت. مهدی فضائلی، عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب وقتی از تذکر به برخی مسئولان بابت رفتار‌های بی‌قاعده در حوزه حجاب نوشت، به‌شدت مورد حملات گروه‌های فعال در ایتا قرار گرفت و حتی اخبار جعلی مبنی بر توبیخ فضائلی در این پیام‌رسان دست به دست شد، اما از آنجایی که قرار نیست در این اتاق‌های ایزوله تکذیبیه‌ها نیز دست به دست شوند راه به جایی نبرد.

با وجود آنکه حساب رسمی دفتر رهبر انقلاب با عنوان «رسانه‌نگار» نیز توییت فضائلی را بازنشر کرده بود، ایتایی‌ها و ویراستی‌ها ترجیح‌شان این بود برای توجیه برخی تندروی‌ها هرگونه نسبت ناروایی را به اعضای دفتر بدهند ولی فضای موجود را لایق تذکر ندانند و پنبه را محکم‌تر توی گوش‌شان فرو کنند.