آیا هند می‌تواند قبل از پیر شدن جمعیتش ثروتمند شود؟

بر اساس تعریف بانک جهانی، اگر سرانه درآمد ناخالص ملی کشوری معادل ۱۳ هزار و ۸۴۶ دلار (۱۰ هزار و ۸۷۰ پوند) یا بیشتر باشد، آن کشور در دسته اقتصاد‌های با درآمد بالا قرار می‌گیرد. درآمد ناخالص ملی (GNI)، مجموع پولی است که مردم و کسب‌وکار‌های یک کشور به دست می‌آورند.

هند با درآمد سرانه حدود دو هزار و ۴۰۰ دلار (هزار و ۸۸۵ پوند)، جزو کشور‌های با درآمد متوسط رو به پایین محسوب می‌شود. چندین سال است که بسیاری از اقتصاددانان هشدار داده‌اند که اقتصاد هند ممکن است به سوی یک «دام درآمد متوسط» حرکت کند.

این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک کشور نمی‌تواند به‌راحتی به رشد سریع دست یابد و با اقتصاد‌های پیشرفته رقابت می‌کند. آردو هنسون، اقتصاددان، «دام درآمد متوسط» را وضعیتی توصیف می‌کند که در آن «به‌نظر می‌رسد کشور‌ها در دام هزینه‌های در حال افزایش گیر افتاده‌اند و قدرت رقابت خود را از دست می‌دهند».

یک گزارش جدید از بانک جهانی نگرانی‌های مشابهی را مطرح می‌کند. «گزارش توسعه جهانی ۲۰۲۴» می‌گوید که با نرخ رشد کنونی، هند به ۷۵ سال زمان نیاز دارد تا به یک‌چهارم درآمد سرانه آمریکا برسد. این گزارش همچنین می‌گوید که بیش از ۱۰۰ کشور - از جمله هند، چین، برزیل و آفریقای جنوبی - با «موانعی جدی» مواجه هستند که می‌تواند تلاش‌های آنها را برای تبدیل شدن به کشور‌های با درآمد بالا در دهه‌های آینده مختل کند.

پژوهشگران آمار‌های ۱۰۸ کشور با درآمد متوسط را بررسی کرده‌اند که مسئول ۴۰٪ از تولید اقتصادی جهان هستند و تقریباً دوسوم از گاز‌های کربن را تولید می‌کنند. این کشور‌ها محل زندگی سه چهارم جمعیت جهان هستند. علاوه بر این تقریباً دوسوم از کسانی که در سراسر دنیا در فقر شدید زندگی می‌کنند، شهروندان همین کشور‌ها هستند.

پژوهشگران می‌گویند این کشور‌ها با چالش‌های بیشتری برای فرار از «دام درآمد متوسط» مواجه هستند. این چالش‌ها شامل پیر شدن سریع جمعیت، افزایش سیاست حمایت‌گرایی در اقتصاد‌های پیشرفته و نیاز فوری به انتقال سریع انرژی است.

ایندرمیت گیل، اقتصاددان ارشد بانک جهانی و یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «نتیجه نبرد برای رفاه اقتصادی جهانی تا حد زیادی در کشور‌های با درآمد متوسط رقم خواهد خورد و در این کشورهاست که برنده و بازنده این نبرد روشن خواهد شد».

او اضافه می‌کند: «اما بسیاری از این کشور‌ها به استراتژی‌های قدیمی برای تبدیل شدن به اقتصاد‌های پیشرفته وابسته هستند. آنها برای مدت طولانی فقط به سرمایه‌گذاری وابسته‌اند یا این‌که قبل از موعد به نوآوری روی می‌آورند».

بر اساس این گزارش، در هند، مکزیک و پرو، به طور معمول اندازه شرکت‌ها بعد از ۴۰ سال فعالیت، دو برابر می‌شود. این در حالی است که در آمریکا، ظرف ۴۰ سال شرکت‌ها هفت برابر می‌شوند. این نشان می‌دهد که شرکت‌ها برای رشد قابل توجه در کشور‌های با درآمد متوسط با مشکلاتی روبه‌رو هستند، اما همچنان برای دهه‌ها می‌توانند به فعالیت خود ادامه بدهند. در نتیجه، تقریباً ۹۰٪ از شرکت‌ها در هند، پرو و مکزیک کمتر از پنج کارمند دارند و تنها بخش کوچکی دارای ۱۰ کارمند یا بیشتر هستند.

آقای گیل و همکارانش طرفدار رویکردی جدیدند. راه‌حل آنها این است که این کشور‌ها بر سرمایه‌گذاری بیشتر تمرکز کنند، فناوری‌های جدید را از سراسر جهان به اقتصاد خود تزریق کنند و نوآوری را توسعه دهند.

این گزارش می‌گوید که کره جنوبی نمونه‌ای از این استراتژی است.

در سال ۱۹۶۰، درآمد سرانه کره جنوبی هزار و ۲۰۰ دلار بود. این رقم تا سال ۲۰۲۳ به ۳۳ هزار دلار افزایش یافته است.

کره جنوبی در ابتدا سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی را تقویت کرد. سپس این کشور در دهه ۱۹۷۰، به یک سیاست صنعتی تغییر جهت داد که در آن، شرکت‌های داخلی تشویق می‌شدند تا فناوری خارجی را وارد کنند و از روش‌های پیشرفته تولید، بهره بگیرند.

شرکت‌هایی مانند سامسونگ از این سیاست استقبال کردند. سامسونگ در ابتدا رشته فرنگی (نودل) تولید می‌کرد. به دنبال این تغییر در سیاست کشور، سامسونگ به تولید تلویزیون روی آورد که تحت لیسانس شرکت‌های ژاپنی آنها را می‌ساخت.

در پی موفقیت این استراتژی، تقاضا برای نیروی حرفه‌ای ماهر در کشور ایجاد شد. راه‌حل دولت این بود که بودجه‌ها را افزایش دهد و اهدافی را برای دانشگاه‌های دولتی تعیین کند تا این مهارت‌ها را آموزش بدهند. این گزارش می‌گوید که امروز، سامسونگ یک شرکت مبتکر در سطح جهانی و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوشی‌های هوشمند در جهان است.

این گزارش می‌گوید که کشور‌هایی مانند لهستان و شیلی نیز راه‌های مشابهی را طی کردند. لهستان با وارد کردن فناوری‌های اروپای غربی، بهره‌وری را افزایش داد. شیلی نیز انتقال فناوری را تشویق کرد تا نوآوری در داخل کشور را تقویت کند. یکی از نمونه‌های معروف این سیاست، وارد کردن تکنیک‌های پرورش ماهی سالمون نروژی به شیلی بود که موجب شد این کشور به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان سالمون در جهان تبدیل شود.

تاریخ، سرنخ‌های کافی درباره شکل‌گیری یک «دام درآمد متوسط» قریب‌الوقوع در اختیار ما قرار می‌دهد. بر اساس محاسبات پژوهشگران، همچنان‌که کشور‌ها ثروتمندتر می‌شوند، اغلب وقتی به حدود ۱۰٪ از تولید ناخالص داخلی سرانه آمریکا (۸ هزار دلار امروز) می‌رسند، به «دام» می‌افتند؛ دامی که موجب می‌شود تا آنها در محدوده درآمد متوسط گیر کنند. این تقریباً در میانه آن چیزی است که بانک جهانی به‌عنوان کشور‌های «با درآمد متوسط» طبقه‌بندی می‌کند.

از سال ۱۹۹۰، تنها ۳۴ کشور با درآمد متوسط به وضعیت با درآمد بالا منتقل شده‌اند که بیش از یک سومشان در پی پیوستن به اتحادیه اروپا یا کشف ذخایر نفتی تازه به چنین دستاوردی رسیده‌اند.

راگورام راجان و روهیت لامبا که هر دو اقتصاددان هستند، به‌طور جداگانه تخمین می‌زنند که حتی با نرخ رشد درآمد سرانه بسیار خوب ۴٪، درآمد سرانه هند تا سال ۲۰۶۰ به ۱۰ هزار دلار خواهد رسید که هنوز کمتر از سطح امروز چین است.

آنها در کتاب جدیدشان به نام «شکستن قالب: بازنگری آینده اقتصادی هند» می‌نویسند: «ما باید بهتر عمل کنیم. در دهه آینده ممکن است شاهد یک فرصت جمعیتی باشیم. این فرصت در پی افزایش جمعیت نیروی کار شکل خواهد گرفت و بعد ما، مانند سایر کشورها، به پیری خواهیم رسید».

آنها می‌نویسند: «اگر بتوانیم اشتغال مناسبی برای همه جوانان‌مان ایجاد کنیم، رشد را تسریع خواهیم کرد و قبل از اینکه جمعیت ما شروع به پیر شدن کند، فرصت خواهیم داشت تا به راحتی به طبقه متوسط رو به بالا تبدیل شویم».

به‌عبارت‌دیگر، این اقتصاددانان می‌پرسند: «آیا هند می‌تواند قبل از اینکه پیر شود ثروتمند شود؟»