پروژه تاپی چیست؟ / چرا طالبان اینقدر از اجرای پروژه تاپی ذوق‌زده شده است؟

پروژه تاپی امروز چهارشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ در مرز میان افغانستان و ترکمنستان رسما افتتاح شد؛ برنامه‌ای که با حضور شمار فراوانی از مقامات کشور‌های عضو تاپی، به خصوص افغانستان و ترکمنستان همراه بود.

این پروژه که اصلی‌ترین بخشش گازرسانی از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند است، از حروف انگلیسی ابتدای اسم همین کشور‌ها نامش خلق شده است.

در مورد اهمیت اقتصادی این پروژه بزرگ برای افغانستان از جمله حق ترانزیت گازرسانی به مبلغ ۴۰۰ میلیون دلار، گازرسانی به ولایت‌های مسیر راه تاپی، ایجاد شغل برای هزاران تن، تغییر روند امور صنعتی و… به فراوانی توضیح داده شده، اما در این یادداشت به آورده‌های سیاسی و ژئوپولتیک تاپی برای افغانستان پرداخته می‌شود.

 به جز ترکمنستان که یکی از کشور‌های بی طرف در تمامی امور جهان بوده، کشور‌های افغانستان، پاکستان و هند در چند دهه اخیر همواره در حال تنش و جنگ‌های کوتاه مدت با یکدیگر بوده‌اند؛ این تنش‌ها به خصوص در بین هند و پاکستان شدت بیشتری را داشته که حتی گا‌ها برخی مقامات و چهره‌های دو کشور یکدیگر را به استفاده از ابزار‌های هسته‌ای تهدید کرده‌اند.

افغانستان هم در نظام‌های مختلفی که در چند دهه اخیر داشته، تنش‌های تند و تیزی را با پاکستان تجربه کرده است.

اما حالا این تاپی است که قرار است کار و پروژه مشترک کشور‌هایی باشد که کمتر به هم روی خوش نشان داده‌اند؛ از دم دستی‌ترین تاثیرات تاپی می‌توان به گره خوردن مفاد و دریافت‌های اقتصادی سه کشور افغانستان، پاکستان و هند نام برد که بدون شک می‌تواند به دلیل نیاز مشترک به این پروژه، حرارت تنش‌های سیاسی و حتی نظامی‌شان را کاهش دهد.

بدون افغانستان، پاکستان و هند هیچگاه نمی‌توانستند به گاز آسیای میانه‌ای ترکمنستان دست یابند و این حالا تابلو هشدار را برجسته‌تر نشان می‌دهد که این جغرافیا و نوع تعامل مردم و حکومتش روی این کشور‌ها دارای تاثیر است.

در جنگ میان هند و پاکستان هم به خاطر پروژه گازی که ترکمنستان و افغانستان به آنان رسانده‌اند، کاهش شعله‌های تنش را شاهد خواهیم بود.

از جانبی دیگر منافع مشترک اقتصادی همواره کشور‌ها را به یکدیگر پیوند داده که نمونه‌هایش را می‌توان در نسخه همکاری‌های اروپا، آسیای میانه و حتی نوع ارتباط چین با کشور‌های منطقه و فرا منطقه‌ای مشاهده کرد؛ پیوند‌های تجاری و اقتصادی جنگ‌های زیادی را مانع شده و روی ادبیات سیاسی حاکمان کشور‌ها هم تاثیر گذار بوده است.

به این جهت تاپی به افغانستان وجهه تازه‌ای از نوع تعامل بین‌المللی ارائه خواهد داد؛ البته این را هم نباید از نظر انداخت که ترکمنستان به عنوان مبداء این پروژه بیشترین مفاد اقتصادی را به دست خواهد آورد که آن هم بدون همکاری افغانستان نا ممکن بود.

با این حال موفقیت پروژه تاپی، تاثیر افغانستان در تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی را به نمایش می‌گذارد و می‌تواند سرآغاز دیگر پروژه‌های مشترک با کشور‌ها باشد؛ بازیگری موفقانه افغانستان نه تنها منطقه، بلکه کشور‌های دورتر را هم متقاعد می‌کند که افغانستان قابلیت این را دارد شریک و یار قابل اطمینان برای کار‌های کلان باشد.

تاریخچه پروژه تاپی

قرار داد ابتدایی خط لوله انتقال گاز تاپی در سال ۲۰۱۴ بین سران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند امضا شد و حدود یک سال بعد کار عملی این پروژه در سال ۲۰۱۵ در خاک ترکمنستان آغاز شد.

 پروژه انتقال خط لوله گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به کشور‌های پاکستان و هند یک بار نیز در اواخر سال ۱۳۹۶ خورشیدی توسط سران این کشور‌ها افتتاح شده بود، اما هیچ پیشرفتی نداشت.

گفتنی است که ایده پروژه تاپی در دوره‌ی حاکمیت اول طالبان در دهه ۹۰ میلادی مطرح شده بود.