مرگ آرام بزرگترین دریاچه جهان؛ آب دریای خزر ۲ متر کم شد!
زیسان: وضعیت اکولوژیکی دریای خزر که سطح آب آن در ۲۰ سال گذشته تقریباً ۲ متر کاهش یافته، کشور‌های حاشیه آن را نگران کرده است.
دریای خزر با داشتن خطوط ساحلی در ۵ کشور به عنوان بزرگترین «دریاچه بسته» جهان شناخته می‌شود. این دریا با وسعت تقریبی ۳۷۰ هزار کیلومتر مربع بین قزاقستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و ایران واقع است.
دریای خزر ۶ میلیون سال پیش بخشی از اقیانوس باستانی «پاراتتیس» بوده و امروزه دریایی «اسرارآمیز» است که ویژگی‌های طبیعی آن به طور کامل بررسی نشده است.
اگرچه این دریا که نزدیک به ۱۳۰ رودخانه به آن می‌ریزند، یک دریای واحد است، اما بین بخش شمالی و جنوبی آن تفاوت وجود دارد. به عنوان مثال در قسمت شمالی دریای خزر شوری آب کمتر است و عمق متوسط آن از ۵ متر بیشتر نمی‌شود در حالی که در قسمت جنوبی آن آب شورتر است و عمق آن تا ۱۰۲۵ متر می‌رسد.
دریای خزر که برای اکوسیستم جهانی حائز اهمیت است با ذخایر غنی نفتی خود نیز توجهات را به خود جلب می‌کند.
مجموع ذخایر نفتی این دریا ۴۸ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود و در سطح بین‌المللی به عنوان «دریای انرژی» شناخته می‌شود؛ لذا دریای خزر برای کشور‌های واردکننده نفت آن و همچنین به دلیل نقش کلیدی که در اقتصاد کشور‌های ساحلی ایفا می‌کند از اهمیت استراتژیک برخوردار است.
با کاهش ۱۸۵ سانتیمتری سطح آب دریای خزر در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ میلادی، ۳۱ هزار کیلومتر مربع از مساحت آب از بین رفته است. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۱۰۰، سطح آب دریا ممکن است به ۱۸ متر کاهش یابد.
مساحت آب در سمت قزاقستان که طولانی‌ترین منطقه ساحلی دریای خزر را دارد، در ۱۵ سال گذشته ۷.۱ درصد کاهش یافته است.
چرا سطح آب دریای خزر کاهش پیدا کرده است؟
سیده معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات، گفت: روند کاهشی سطح آب دریای خزر در دو سال اخیر نسبت به دوره حدود سی‌ساله افزایش یافته؛ به طوری که سال گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتیمتر کاهش یافته است.
وی افزود: بر اساس آخرین گزارشی که مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر که خردادماه امسال تهیه شده، تداوم روند کاهش سطح آب دریای خزر را که از سال ۱۳۷۵ شروع شده تأیید می‌کند.
وی ادامه داد: این گزارش نشان می‌دهد که سطح آب دریای خزر حدود ۲ متر کاهش از سال ۱۳۷۵ تا کنون یافته که در سواحل مختلف شدت و حدت آن متفاوت است.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط، از سال ۱۴۰۰ روند کاهش سطح این دریا فزاینده شده به‌گونه‌ای که ۵۰ درصد کاهش یافته است؛ به این معنا که میزان کاهش سطح آب از سال ۱۳۷۵ تا کنون دو متر است که یک‌چهارم این کاهش در دوساله اخیر رخ داده است.
بنی‌هاشمی با بیان اینکه سطح آب دریای خزر در سال گذشته ۲۶ سانتیمتر کاهش داشته است، ادامه داد: این کاهش بیش از ۲۰ سانتی سطح آب دریای خزر حساسیت‌های زیادی برای بهره‌برداران ایجاد کرده است.
وی خاطرنشان کرد: حساسیت‌ها تا زمانی که سازگاری با این روند ایجاد شود، مشکلاتی را به همراه دارد که اثر‌های آن در جنوب شرقی دریای خزر بیشتر نمایان است.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: سال گذشته شاهد شدت‌گرفتن میزان کاهش بودیم در حالی که وضعیت بارش این امر را تأیید نمی‌کرد، به‌خصوص در شمال دریا وضعیت بارش‌ها نرمال و تا حدودی بالاتر از نرمال بود. این میزان بارش‌ها به‌خصوص در نیمه نخست سال که سیلابی شدن رودخانه‌ها را به همراه داشت و طبعاً می‌بایست موجب افزایش سطح آب دریا شود، اما در عمل اثر چندانی نداشت.
بنی‌هاشمی بیان کرد: علاوه بر آن در پاییز و زمستان که رودخانه‌های داخلی گرچه اثر خیلی زیادی در افزایش سطح آب دریا ندارند و سمت کشور آذربایجان در زمان سیلابی نباید کاهش سطح را نشان می‌داد.
وی خاطرنشان کرد: در عین حال یک ناهماهنگی در باره رودخانه‌های شمال دریا به‌خصوص ولگا دیده می‌شود؛ زیرا میزان بارش‌ها در آنها افزایش داشته، اما میزان آب‌دهی به دریا کاهشی است.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر احتمال دست‌کاری در روند آب‌دهی رود ولگا را رد کرد و گفت: مدیریت آب، تبخیر زیاد و تغییر اقلیم از مؤلفه‌هایی است که می‌تواند بر روی میزان آب‌دهی رود ولگا مؤثر باشد.
بنی‌هاشمی با تأکید بر اینکه میزان بارش‌ها در سمت شمال دریا افزایش داشته، اما ورودی آب به دریا کاهشی است، خاطرنشان کرد: چرایی این امر نیاز به بررسی‌های بیشتر کارشناسی دارد.
وی به وجود ۱۴ سد در مسیر رود ولگا اشاره کرد و گفت: باید بررسی شود وضعیت مخازن این سد‌ها باتوجه‌به تبخیر آب و تغییر اقلیم چگونه است.
