آیا سن فقط یک عدد است؟

زی‌سان؛ حتما برایتان پیش آمده است که پس از بیدار شدن از خواب با خودتان فکر کنید که پیش‌تر تنها با چهار ساعت خواب به‌خوبی روز را سپری می‌کردید، اما حالا به ۱۰ ساعت خواب نیاز دارید، یا گاهی پس از ورزش احساس کنید که در زانوهایتان مشکلی وجود دارد. تقریبا همه افراد با علائم افزایش سن مواجه می‌شوند، اما شاید برای همه یکسان نباشد. به‌راستی چرا روند پیری در افراد مختلف متفاوت است؟

به گزارش زی‌سان به نقل از ایندیپندنت؛ محققان همواره روی عوامل و خطرات ناشی از پیری مانند آلزایمر، زوال عقل، پوکی استخوان و سرطان تحقیق می‌کنند. اما بسیاری از افراد عامل اصلی این خطرات یعنی پیری را نادیده می‌گیرند. شمار سال‌هایی که زندگی کرده‌ایم بیش از هر عامل خطر دیگر، مانند سیگار کشیدن یا نداشتن فعالیت بدنی، گویای شروع بیماری هاست. درواقع، افزایش سن خطر ابتلا به چندین بیماری مزمن را تا هزار برابر افزایش می‌دهد. 

اما با تمام این تفاسیر، هیچ دو نفری روند پیری مشابهی ندارند. اگرچه سن عامل اصلی خطر برای چندین بیماری مزمن به شمار می‌رود، اما برای آنکه نشان دهد بدن شما با چه سرعتی رو به زوال می‌رود یا اینکه چقدر مستعد ابتلا به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن هستید، معیار قابل اعتمادی نیست. بنا بر گزارش کانورسیشن، سن بیولوژیکی در مقایسه با سن تقویمی معیار دقیق‌تری است و به چین‌وچروک‌های صورت و سفیدی مو نیز ارتباطی ندارد. 

ژنتیک و پیری بیولوژیکی 

پیری بیولوژیکی پدیده‌ای چند وجهی و ترکیبی پیچیده از مشخصه‌های ژنتیکی است که تحت تاثیر عواملی مانند ترکیب میکروبیوم، محیط، سبک زندگی، استرس، رژیم غذایی و ورزش قرار می‌گیرد. 

روزگاری تصور بر این بود که ژنتیک تاثیری بر روند پیری ندارد، اما در اوایل دهه ۱۹۹۰ محققان اولین پژوهش‌ها درمورد شناسایی برخی ژن‌ها و تاثیر آنها بر طول عمر یک کرم حلقوی را ارائه کردند و از آن زمان تاکنون مشاهدات متعدد تاثیر ژنتیک بر پیری را تایید می‌کند. برای مثال، فرزندان والدینی که عمر طولانی دارند و حتی آنهایی که خواهر و برادرشان عمر طولانی دارند بیشتر عمر می‌کنند. محققان همچنین چندین ژن را که بر طول عمر تأثیر می‌گذارند و در انعطاف‌پذیری و محافظت دربرابر استرس نقش دارند شناسایی کرده‌اند. این ژن‌ها «دی‌ان‌ای» را (DNA) ترمیم می‌کنند و محافظ سلول‌ها دربرابر رادیکال‌های آزادند، همچنین سطح چربی را تنظیم می‌کنند. با این حال، مطالعات انجام‌شده روی دوقلو‌های همسان، که ژن‌های یکسان دارند، اما طول عمر‌شان دقیقا یکسان نیست، حاکی از آن است که ژن‌ها تنها عامل تاثیرگذار بر پیری نیستند. درواقع، ژن‌ها احتمالا تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد بر سن بیولوژیکی تاثیرگذارند. همین امر گواه آن است که عوامل دخیل دیگر نیز بر پیری بیولوژیکی تاثیر زیادی دارند.

تاثیرات زیست‌محیطی

طبق یافته‌های محققان، عوامل محیطی و سبک زندگی به‌شدت بر سن بیولوژیکی تاثیر می‌گذارند؛ ازجمله روابط اجتماعی، کیفیت و میزان خواب، نوشیدن آب، ورزش و رژیم غذایی. ارتباط اجتماعی برای سلامت ضروری است. اما حفظ ارتباطات اجتماعی در طول زمان، با توجه به عواملی مانند از دست دادن خانواده و دوستان، افسردگی، بیماری مزمن یا عوامل دیگر ممکن است چالش‌برانگیز شود. پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که میان انزوای اجتماعی و افزایش استرس، بیماری و مرگ‌و‌میر ارتباط قطعی وجود دارد. 

علاوه بر این، رژیم غذایی و ورزش هم از عوامل موثر دیگر بر سن بیولوژیکی‌اند. ساکنان «مناطق آبی»، که به داشتن طول عمر و پیری سالم مشهورند، این طول عمر را مدیون رژیم غذایی، ورزش و ارتباط اجتماعی‌اند. وعده‌های غذایی عمدتا گیاهی و فعالیت بدنی در طول روز، راز آشکار طول عمر و افزایش سن به شمار می‌رود. در حالی که کنترل ژنتیک دشوار است، می‌توان با رژیم غذایی و ورزش پیری بیولوژیکی را به تاخیر انداخت. 

دانشمندان درحال شناسایی مولکولی اند که مانند «اثر انگشت» بتواند درمورد سن بیولوژیکی عمل کند و به جای وضعیت بیماری، بر سلامت و انعطاف پذیری فرد تمرکز داشته باشد. دانشمندان در این حوزه، چندین نشانگر مولکولی امیدوارکننده، ازجمله ساعت‌های اپی‌ژنتیک، سلول‌های پیر (زامبی) و متابولیت‌های منحصربه‌فرد، را به‌منزله «اثر انگشت سن بیولوژیکی» بررسی و آزمایش کردند. ساعت اپی‌ژنتیک اصلاح شیمیایی است که به دی‌ان‌ای مربوط می‌شود و عملکرد ژن را کنترل می‌کند، در حالی که سلول‌های پیر یا زامبی سلول‌های آسیب‌دیده‌ای‌اند که با آزاد کردن مولکول‌های خاص، التهاب و بیماری مزمن را درپی دارند. با این همه، تعریف دقیق سلول‌های پیر در انسان نامشخص است.

بدن همچنین متابولیت‌های منحصربه‌فردی را به‌منزله محصولات جانبی متابولیسم طبیعی آزاد می‌کند که نقشی پویا در تنظیم فیزیولوژیکی دارند و به سلامت عملکرد کمک می‌کنند. محققان برای تعیین بهترین معیار سن بیولوژیکی ترکیب دقیق این مواد شیمیایی را بررسی کردند. 

به رغم آنکه «چشمه جوانی» افسانه‌ای بعید می‌نماید، تحقیقات گویای این است که یکی از راه‌های به تاخیر انداختن پیری بیولوژیکی احتمالا زندگی سالم است.