هواپیمایی افسانه‌ای که فقط در ایران پرواز می‌کند
هواپیمای افسانه‌ای با قدمت بیش از نیم قرن، همچنان در آسمان ایران پرواز می‌کند؛ این هواپیما چگونه از مرگ حتمی گریخته است؟
تعداد کمی از هواپیما‌ها به‌اندازه‌ی بوئینگ ۷۴۷ میراث گسترده و ماندگاری از خود به‌جا گذاشته‌اند. این پرنده‌ی غول‌پیکر که با لقب «ملکه آسمان‌ها» شناخته می‌شود، سفر‌های دوربرد را متحول و نقش مهمی در شکل‌گیری حمل‌ونقل هوایی جهانی ایفا کرد.
درحالی که ایرلاین‌های جهان یکی پس از دیگری مدل‌های قدیمی ۷۴۷ را بازنشسته کردند، مدل اولیه‌ی این هواپیما همچنان پرواز می‌کند: بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷. این هواپیما چطور و چرا هنوز در آسمان پرواز می‌کند؟
تا سال ۲۰۲۵ فقط یک فروند از بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ در وضعیت عملیاتی باقی مانده که متعلق به نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران است. این هواپیما ابتدا در سال ۱۹۷۰ به شرکت آمریکایی Trans World Airlines یا TWA تحویل داده شد و اکنون نزدیک به ۵۵ سال است که پرواز می‌کند. آن هم در شرایطی که تأمین قطعات، محدودیت‌های فنی و تحریم‌های بین‌المللی باعث شده‌اند ادامه‌ی پرواز آن چیزی شبیه به معجزه باشد.
بر اساس داده‌های Ch-Aviation، هواپیمای تاریخی بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ همچنان به‌صورت فعال پرواز می‌کند. اولین پرواز آن با TWA در ۲۲ اکتبر ۱۹۷۰ (۳۰ مهر ۱۳۴۹) انجام شد و پس از چند دهه پرواز تجاری، پیش از شدت‌گرفتن تحریم‌های ایالات‌متحده در دهه‌ی ۹۰ میلادی به مالکیت ایران درآمد.
با وجود بازنشستگی گسترده‌ی بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ در سرتاسر جهان، ایران موفق شده است آن را همچنان سرپا نگه دارد. برخلاف ایرلاین‌هایی که به دلیل مصرف بالای سوخت، هزینه‌های تعمیراتی بالا و مقررات سخت‌گیرانه‌ی صوتی، ناچار به کنار گذاشتن این هواپیما شدند، نیروی هوایی ایران از آن به‌عنوان هواپیمای حمل‌ونقل نظامی استفاده می‌کند؛ جایی که معیار‌های اقتصادی تجاری دیگر ملاک نیستند.
به‌نوشته‌ی Simpleflying، یکی از دلایل مهم ادامه‌ی حیات ملکه‌ی آسمان‌ها، انتقال به کاربری نظامی بود؛ تصمیمی که آن را از چرخه‌ی معمول بازنشستگی نجات داد.
دلیل دیگر، شرایط خاص ژئوپلیتیکی ایران است که در مواجهه با تحریم‌ها، مهندسی بومی قدرتمندی را برای تعمیر، بازسازی و حتی مهندسی معکوس قطعات توسعه داده است.
در نبود پشتیبانی رسمی از سوی شرکت بوئینگ و توقف تولید قطعات اختصاصی این مدل، متخصصان ایرانی مجبور به ساخت داخلی قطعات یا استفاده از نمونه‌های مشابه شده‌اند.
حتی طراحی اولیه‌ی بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ نیز نقش مهمی در ماندگاری آن ایفا کرده است. شرکت TWA که در دهه‌ی ۷۰ یکی از اصلی‌ترین کاربران ۷۴۷ بود، استاندارد‌های نگهداری بسیار سطح بالایی داشت و همین موضوع باعث شد هواپیما‌هایی که در آن دوران تحویل گرفته شدند، مستندات فنی کاملی داشته باشند و پایه‌ای محکم برای دهه‌ها پرواز آینده را فراهم کنند.
بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ اولین مدل تولیدی از خانواده‌ی بوئینگ ۷۴۷ بود که در سال ۱۹۷۰ عرضه شد و جهان را با مفهوم هواپیما‌های پهن‌پیکر آشنا کرد. ظرفیت معمول ۳۶۶ مسافر و برد پروازی حدود ۴۶۲۰ مایل دریایی (۸۵۰۰ کیلومتر)، امکان سفر‌های دوربرد ارزان‌تر را برای طیف گسترده‌ای از مردم فراهم کرد. ساختار طبقه‌ی دوم معروف به «برجستگی کوهان‌مانند» نیز به یکی از نماد‌های طراحی هواپیما تبدیل شد.
نگه‌داشتن هواپیمای سالخورده‌ای مثل بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ در سال ۲۰۲۵ چالشی واقعی است. قطعات یدکی اصلی آن دیگر تولید نمی‌شوند، شرکت‌ها پشتیبانی فنی ارائه نمی‌دهند و مهندسانی که به سیستم‌های مکانیکی و آنالوگ این مدل مسلط باشند، انگشت‌شمار هستند. ایران برای عبور از این موانع به نیرو‌های داخلی، قطعات دسته‌دوم و سیستم‌های معادل متوسل شده است.
هواپیمای بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ درحال حاضر احتمالاً در مأموریت‌های حمل‌ونقل نظامی یا پشتیبانی لجستیکی در خاورمیانه به‌کار گرفته می‌شود. با اینکه اطلاعات دقیق و مستندی از فعالیت‌های پروازی آن منتشر نشده است، اما شواهد پراکنده و دیده‌شدن گاه و بی‌گاه آن در آسمان، نشان از ادامه‌ی حیاتش دارد.
با اینکه فقط یک فروند از بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ درحال پرواز است، مدل‌های بعدی مثل ۲۰۰-۷۴۷ و ۷۴۷SP هنوز در قالب مأموریت‌های خاص در برخی کشور‌ها ازجمله ایران، عربستان، قطر و ایالات‌متحده فعال هستند. برای مثال، مدل ۲۰۰-۷۴۷ در قالب هواپیمای E-۴B یا «هواپیمای روز قیامت» هنوز بخشی از استراتژی فرماندهی هوایی آمریکا در زمان بحران محسوب می‌شود.
بااین حال، تمام مدل‌های بوئینگ ۷۴۷ به سال‌های پایانی عمر خود نزدیک می‌شوند. هزینه‌های نگهداری، دشواری تأمین قطعات و الزامات ایمنی، پایان پرواز آنها را اجتناب‌ناپذیر کرده است. بوئینگ ۱۰۰-۷۴۷ ایران نیز دیر یا زود بازنشسته خواهد شد، اما تا آن زمانبه‌عنوان نماد عصر طلایی هوانوردی و نمادی از مقاومت فنی، همچنان در آسمان می‌درخشد.
منبع: خبرآنلاین
