چرا ترکیه حضور نظامی خود را در جهان افزایش می‌دهد؟
زیسان: در سال‌های اخیر ترکیه حضور نظامی خود را در خارج از مرز‌های این کشور، از طریق اعزام نیرو، تاسیس پایگاه‌های نظامی و امضای توافق‌نامه‌های دفاعی با ده‌ها کشورگسترش داده است.
ترکیه که اغلب به عنوان «دومین ارتش بزرگ ناتو» پس از آمریکا توصیف می‌شود، اکنون در کشورهایی مانند لیبی، سومالی، سوریه، عراق و جمهوری آذربایجان حضور نظامی دارد. آنکارا در جنگ داخلی لیبی و درگیری قره‌باغ به متحدان خود مشاوره، سلاح و بنا بر گزارش‌ها نیروی نظامی ارائه کرده است.
در آنچه برخی به عنوان تغییری بنیادین در رویکرد ترکیه توصیف می‌کنند، این کشور از سال ۲۰۱۶ چندین عملیات بزرگ نظامی را در شمال سوریه و عراق آغاز کرده است و مقام‌های ترکیه می‌گویند که آنکارا اکنون به دنبال «ریشه‌کن کردن تروریسم در سرچشمه» آن است.
مقام‌های ترکیه گسترش تمرکز بین‌المللی کشورشان را بخشی از راهبرد «برد-برد» با کشور‌های شریک توصیف می‌کنند و آن را در تضاد با «غرب استعمارگر» قرار می‌دهند.
این نوع گفتمان در زمانی قوت گرفته که اتحاد‌های سنتی در حال فروپاشی هستند و ناآرامی‌های ژئوپلیتیکی رو به افزایش است.
با حضور نظامی در سه قاره و بیش از دوازده کشور، ترکیه یکی از کشورهایی است که گسترده‌ترین استقرار نظامی را در جهان دارد، چه از طریق توافق‌نامه‌های دوجانبه، چه ماموریت‌های سازمان ملل و چه عملیات‌های ناتو.
به گزارش «ترکیه»، روزنامه طرفدار دولت در ماه آوریل، آنکارا بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ سرباز در سوریه مستقر کرده است، از جمله ۶۴۰۰ نیرو بین شهرهای راس العین و تل ابیض و ۱۹ پایگاه دیدبانی نظامی در استان‌های حلب و ادلب.
احتمال می‌رود که حضور ترکیه در سوریه در آینده افزایش پیدا کند. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که آنکارا قصد دارد با توافق‌نامه‌های دفاعی با دمشق امضا کند و با وجود مخالفت اسرائیل، راه را برای ایجاد پایگاه‌های نظامی بیشتر در این کشور هموار می‌کند.
در شمال عراق، برآورد می‌شود که ترکیه حدود ۴۰ پایگاه نظامی و اطلاعاتی داشته باشد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که حدود دوهزار نیروی نظامی ترکیه همراه با ۶۰ تانک جنگی و یک گردان کماندویی در منطقه بعشیقه مستقر هستند.
اگرچه گزارش‌ها وجود پایگاه نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان را تایید نمی‌کند، اما گفته می‌شود که سربازان ترکیه برای شرکت در رزمایش‌های مشترک و برنامه‌های آموزشی در خاک آن کشور مستقر هستند.
بنا بر گزارش‌ها در جمهوری ترک قبرس شمالی – که تنها ترکیه آن را به رسمیت می‌شناسد – تا حدود ۴۰ هزار نیروی نظامی ترکیه حضور دارند. ترکیه همچنین حضوری جدی در سومالی دارد، جایی که در سال ۲۰۱۷ بزرگ‌ترین پایگاه نظامی خارجی خود را با نام تورکسوم در موگادیشو تاسیس کرد.
بنا بر گزارش‌ها بیش از هزار سرباز ترکیه در این پایگاه، که افسران نظامی سومالی هم در آن آموزش می‌بینند، حضور داشته‌اند. به گزارش رسانه‌های محلی، این تعداد در آوریل ۲۰۲۵ با اعزام ۵۰۰ نیروی جدید افزایش یافته است.
اگرچه هنوز رسما تایید نشده، برخی تحلیلگران احتمال می‌دهند که ترکیه قصد دارد در کشور چاد نیز پایگاه نظامی احداث کند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ترکیه از پایگاه آبشی در چاد برای جمع‌آوری اطلاعات درباره نقش امارات متحده عربی در مناقشه سودان استفاده کرده است.
ترکیه همچنین در جنگ داخلی لیبی نقش داشت و به دولت وفاق ملی – که مورد حمایت سازمان ملل بود – مشاوره نظامی، پهپاد و توپخانه در برابر نیرو‌های ژنرال خلیفه حفتر (مستقر در طبرق) ارائه داد.
علاوه بر این، ترکیه از طریق ماموریت‌های بین‌المللی یا توافق‌نامه‌های دوجانبه، در کشور‌های کوزوو، بوسنی و هرزگوین، آلبانی، لبنان، سودان، سودان جنوبی، جمهوری دموکراتیک کنگو و جمهوری آفریقای مرکزی نیز حضور نظامی دارد.
گسترش نفوذ از طریق مشارکت نظامی
ترکیه همچنین با چندین کشور توافق‌نامه همکاری نظامی امضا کرده است.
این توافق‌ها اروپا، آفریقا، خاورمیانه، آسیای مرکزی و مناطقی در اقیانوس آرام را در بر می‌گیرند و کشورهایی، چون جمهوری آذربایجان، پاکستان، اتیوپی، اندونزی و اوکراین را شامل می‌شوند.
بر اساس اطلاعاتی که بی‌بی‌سی مانیتورینگ گردآوری کرده، ترکیه بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ دست‌کم با ۳۴ کشور توافق‌نامه همکاری امضا کرده است. این توافق‌ها شامل همکاری‌های مرتبط با صنایع دفاعی و آموزش نظامی هستند.
چندین توافق‌نامه در حوزه صنایع دفاعی به توسعه مشترک پروژه‌ها، صادرات تسلیحات و انتقال فناوری اختصاص دارند.
این توافق‌ها همچنین شامل چارچوب‌های کلی‌تر همکاری نظامی هستند که زمینه‌ساز مشارکت در حوزه‌هایی مانند صادرات تجهیزات دفاعی و آموزش نظامی می‌شوند و در عین حال موانع اداری را کاهش می‌دهند.
ریاست صنایع دفاعی ترکیه در ماه فوریه اعلام کرد که آنکارا قصد دارد وابستگان صنایع دفاعی را به بسیاری از نمایندگی‌های دیپلماتیک خود در کشور‌های دیگر اعزام کند.
هالوک گورگون گفت این وابستگان «نقش پل ارتباطی» میان شرکت‌های دفاعی ترکیه و مشتریان خارجی را ایفا خواهند کرد. او افزود که آنکارا تاکنون از ۲۲ کشور مجوز این کار را دریافت کرده و نخستین وابسته نیز به جمهوری آذربایجان اعزام شده است.
روزنامه طرفدار دولت «ملیت» در گزارشی در ژوئیه ۲۰۲۴ درباره توافق‌های امضا شده میان آنکارا و دوحه نوشته بود: «ترکیه به تدریج سیاستی را پیاده می‌کند که هدف آن ایجاد حوزه‌ای از نفوذ سیاسی و نظامی برای بنیان‌گذاری یک معماری امنیتی در خلیج فارس، شرق مدیترانه و شاخ آفریقاست.»
رویکرد جدید و جسورانه
ترکیه به صورت سنتی از درگیر شدن در مناقشه‌های منطقه‌ای پرهیز می‌کرد، اما این رویکرد در دوره طولانی زمامداری رجب طیب اردوغان، به شکل چشمگیری تغییر کرد.
این تغییر به ویژه پس از سال ۲۰۱۶ آشکار شد که ترکیه نخستین عملیات نظامی گسترده خود را در آن سوی مرز‌ها در سوریه آغاز کرد. در سال ۲۰۱۹ نیز مجموعه‌ای از عملیات‌های ضدتروریستی را با عنوان «عملیات پنجه» در شمال عراق به راه انداخت.
این کارزار‌ها به استقرار پایگاه‌های نظامی در این مناطق منجر شد که به نظر می‌آید دائمی هستند. اردوغان این تغییر را بخشی از تلاش‌ها برای «نابود کردن تروریسم در سرچشمه آن» توصیف کرده است.
در حالی که مداخله‌های ترکیه در عراق و سوریه معمولا با توجیه امنیت ملی همراه است، تحرکات آنکارا در جنگ داخلی لیبی و مناقشه قره‌باغ با اهداف اقتصادی و راهبردی این کشور مرتبط دانسته می‌شود.
مقام‌های ترکیه دفاع از متحدان لیبیایی خود را به دلیل توافق پیشین دو کشور درباره محدوده‌های دریایی، اقدامی حیاتی می‌دانستند؛ توافقی که پایه‌گذار ادعا‌های حداکثری آنکارا در زمینه قلمرو‌های دریایی در شرق مدیترانه بود.
پس از بازپس‌گیری مناطق مورد مناقشه قره‌باغ از نیرو‌های ارمنی توسط جمهوری آذربایجان، ترکیه اکنون برای ایجاد دالان زنگزور تلاش می‌کند تا از طریق قفقاز، با آسیای مرکزی ارتباط مستقیم برقرار کند.
در سومالی، تاسیس پایگاه نظامی تورکسوم با اعزام کشتی‌های تحقیقاتی لرزه‌نگاری با پرچم ترکیه همراه بوده که تحت حفاظت نیروی دریایی این کشور در سواحل سومالی به جست‌وجوی ذخایر هیدروکربنی پرداخته‌اند.
ترکیه همچنین قصد دارد یک میدان آزمایش موشک‌های بالستیک در خاک سومالی احداث کند.
دو پژوهشگر به نام‌های جهان دابان و حیاتی آکتاش در سال ۲۰۲۴ نوشتند که حضور ترکیه در سومالی برای امنیت این کشور حیاتی است و همچنین برای «نمایش حضور منطقه‌ای ترکیه» در قاره آفریقا اهمیت دارد.
تلاش برای نقش‌آفرینی بزرگ‌تر در امنیت اروپا
در ماه‌های اخیر، اروپا بار دیگر به یکی از حوزه‌های تمرکز ترکیه تبدیل شده است، زیرا آنکارا می‌کوشد با بهره‌گیری از توافق‌های دفاعی، وزن ژئوپلیتیک خود را افزایش دهد.
مقام‌های ترکیه و تحلیلگران نزدیک به دولت، اختلاف نظر میان آمریکا و اروپا را، به ویژه در پی تردید‌های دونالد ترامپ درباره میزان تعهد واشنگتن به امنیت این قاره، فرصتی برای افزایش جذابیت سیاسی آنکارا می‌دانند.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در ماه مارس گفت: «مسئله معماری امنیتی اروپا باید از منظر بلندمدت و راهبردی مورد توجه قرار گیرد... دستیابی به معماری امنیتی پایدار و بازدارنده تنها با مشارکت ترکیه امکان‌پذیر است.»
تملک شرکت بزرگ ایتالیایی «پیاجو ایر‌اسپیس» از سوی شرکت پهپادسازی بایکار ترکیه و همین طور توافق مشارکت این شرکت با کمپانی دفاعی ایتالیایی لئوناردو، انتظار می‌رود قدرت چانه‌زنی ترکیه را در قرارداد‌های احتمالی دفاعی اروپا تقویت کند.
به گزارش وبسایت مستقل مدیاسکوپ «هدف این دو شرکت، توسعه پهپاد‌های پیشرفته به ویژه برای بازار اروپا است».
نشریه تخصصی‌ام-۵ نیز در ماه مه پیشنهاد داد که عضویت ترکیه به عنوان ناظر یا شریک در «ابتکار سه دریا» – یک پلتفرم همکاری منطقه‌ای در اروپای مرکزی و شرقی – می‌تواند فصل تازه‌ای در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا باز کند و هم‌زمان موجب «یکپارچگی بیشتر جناح شرقی ناتو» شود.
«قرن ترکیه»؟
حضور روزافزون نظامی ترکیه در خارج از مرز‌های این کشور، بیانگر تلاش آنکارا برای گسترش نفوذ خود فراتر از کشور‌های همسایه است.
گزارش‌های اخیر درباره برنامه ترکیه برای افزایش شمار نیروهایش در پایگاه‌های خارجی یا حتی ایجاد پایگاه‌های جدید، نشان می‌دهد که این رویکرد همچنان ادامه خواهد داشت.
این اقدامات با شعار «قرن ترکیه» هم‌راستاست که به صورت گسترده از سوی مقام‌های ترکیه و رسانه‌های حامی دولت استفاده می‌شود؛ شعاری که بیانگر تمایل آنکارا برای ایفای نقشی پررنگ‌تر در عرصه جهانی در قرن ۲۱ است.
با این حال، جسارت آنکارا بی‌هزینه یا بی‌خطر نیست. اقتصاد شکننده ترکیه همچنان پاشنه آشیل آن محسوب می‌شود و جاه‌طلبی‌های نظامی ترکیه از سوی برخی شرکای غربی با تردید نگریسته می‌شود.
در جهانی که رقابت میان قدرت‌های متوسط رو به افزایش است و کشور‌های دیگری نیز به دنبال افزایش نفوذ جهانی خود هستند، هنوز مشخص نیست که آیا بلندپروازی‌های ترکیه در نهایت با واقعیت هم‌خوانی خواهد داشت یا نه.
