شب زنده‌داری افغانستانی‌های سراسر ایران در قلب تهران

روزنامه هم‌میهن نوشت: خیابان پاکستان در قلب پایتخت ایران، این روز‌ها مملو از جمعیت پیر، جوان و کودک افغانستانی است که کنار ساختمان سفارتخانه کشورشان، صبح را شب و همان‌جا شب را صبح می‌کنند. پلیس هم آمده تا نظمی را که نیست، برقرار کند. نظمی که برقرار نمی‌شود. 

در دو سوی خیابانی که سفارت افغانستان در دل آن جا گرفته، تعداد زیادی از زنان و مردان افغانستانی از شهر‌هایی مثل کرمان، قم، زنجان، سمنان، ورامین، هشتگرد، دامغان، کاشان و شهر‌های شمالی همراه با کودکان‌شان ایستاده‌اند یا پتویی انداخته و کنار خیابان نشسته‌اند؛ بعضی هم چادر زده‌اند و شب را به صبح رساندند. زنان و مردانی که می‌آیند تا شناسنامه افغانستانی بگیرند، اما روند صدور شناسنامه آنطور که خودشان می‌گویند، سه‌روز طول می‌کشد و آنها مجبورند این مدت را در خیابان صبح کنند. 

هفدهم فروردین‌ماه بود که اعلام کردند، افغانستانی‌ها می‌توانند برای دریافت شناسنامه افغانستانی به سفارت مراجعه کنند. شناسنامه‌ای که با آن می‌توانند مدرک هویتی بگیرند و نه‌تنها از رد مرز نجات پیدا کنند، بلکه سر کار بروند و حضورشان در کشور قانونی باشد. از همان روز جمعیت افغانستانی‌ها به سمت خیابان پاکستان سرازیر شدند. دفاتر سفارت افغانستان در ایران تنها در سه شهر است. تهران، زاهدان و مشهد. همین موضوع سبب شده تا مردم از شهر‌های مختلف خودشان را به تهران برسانند و شب را در خیابان صبح کنند که درنهایت یک برگه کاغذ A۴ دریافت کنند که روی آن نوشته است: «برگه تثبیت هویت».

مهاجران افغانستانی بدون داشتن این برگه نمی‌توانند کارت آمایش خود را تمدید کنند و به همین دلیل هم رنج در خیابان ماندن را به جان می‌خرند که رد مرز نشوند. مسئولان سفارت به آنها نمی‌گویند چرا این کار به این اندازه زمان‌بر است، به آنها یک شماره می‌دهند و باید منتظر بنشینند تا نوبت‌شان برسد. زهرا چهل‌وچند ساله است و به همراه همسر و سه فرزندش بعد از سه‌شب خیابان‌خوابی بالاخره توانسته برگه تثبیت هویت را برای خود و خانواده‌اش از سفارت بگیرد: «می‌گویند برو هویت افغانی‌بودنت را بیاور. من از کجا بیاورم؟ ۴۰ سال است خود شما کارت آمایش به من دادید، من مدرک از کجا بیاورم؟ من ایران به دنیا آمدم. باید کارت هویت بیاوریم و سه شب اینجا بخوابیم تا به ما یک برگه بدهند که کاغذ هویت است.» 

مسئولان سفارت افغانستان، برای دریافت این برگه، نفری یک میلیون می‌گیرند و یک برگه می‌دهند؛ یک گواهی برای افغانستانی‌بودن. مهاجران می‌گویند که برای دریافت شناسنامه افغانستانی باید ۱۰ دلار، برای پاسپورت ۱۲۰ دلار، برای تثبیت هویت ۱۰ دلار، برای عقدنامه ۵۰ دلار که با ۱۰ دلار برای تاییدیه می‌شود ۶۰ دلار و برای نامه ولادت ۱۰ دلار بپردازند.

«باید برای بچه‌های‌مان آزمایش دی‌ان‌ای بدهیم که نفری ۸ میلیون برایش می‌گیرند. ما از خاوران آمدیم.» 

«من کارت دارم. به‌خاطر من که کارت آمایش دارم، می‌گذارند ما بمانیم و بچه‌هایم هم بمانند. از هشتگرد آمدیم. ما ۳۰ سال است در ایرانیم. ۱۳ سالم بود که آمدیم و از همان زمان کارت آمایش گرفتیم.» 

«همه برای تایید هویت آمده‌اند. جمعیت زیاد است و کارمند کم. به کسانی که شناسنامه ندارند، شناسنامه و کارت آمایش می‌دهند. برای هر تایید هویت یک‌میلیون تومان هزینه می‌گیرند. فکر می‌کنند اگر امروز نگیرند دیگر نمی‌توانند بگیرند. به ما گفتند تا دو، سه هفته قرار است همین اوضاع باشد. شناسنامه می‌دهند. قبلاً نمی‌دادند و الان تازه اعلام کردند که شناسنامه افغانستانی می‌دهند. این شناسنامه به ماندن ما ارتباطی ندارد. مایی که در ایران به دنیا آمدیم، شناسنامه افغانستانی نداریم. بیمارستان گواهی ولادت دخترمان را نمی‌دهد. می‌گویند، باید از سفارت یا دفتر وکالت یا امور اتباع یا پلیس فراجا نامه ببریم که بتوانیم گواهی ولادت بگیریم. اصلاً به فراجا ربطی ندارد. مگر من بچه‌ام را آنجا به دنیا آوردم؟ من برای این آمدم وگرنه خودم کارت آمایش دارم.»

«از چهار صبح آمدیم. سفارت یکی اینجا، یکی زاهدان و یکی هم مشهد است. از تمام ایران، کرمان، شیراز، اصفهان، کاشان، قم، سمنان، دامغان و شمال ایران همه اینجا هستند و ازدحام می‌شود. ما از سمنان آمدیم. دوهویتی هستیم و یک‌سری مدرک قانونی داریم و تعدادی هم غیرقانونی. به کسانی که سرشماری دارند و کسانی که یکی از اعضای خانواده آنها کارت آمایش دارند، می‌خواهند مدرک قانونی بدهند. ما دفتر کفالت رفتیم و گفتند، چون چند سال اینجا زندگی می‌کنید، باید شناسنامه افغانستانی داشته باشید و الان آمدیم اینجا شناسنامه بگیریم. بعد از اینکه شناسنامه افغانستانی بگیریم به ما چیزی شبیه کارت ملی شما می‌دهند که دیگر می‌توانیم اینجا، هم زندگی کنیم و هم سر کار برویم.»

اینها خلاصه حرف‌های مهاجران افغانستانی است. مردان به همدیگر توصیه می‌کنند که بدون همسر و فرزندشان برای نوبت گرفتن بیایند و هروقت فرم و کاغذ‌های نوبت به دست‌شان رسید، به خانواده‌هایشان خبر دهند تا خودشان را به خیابان پاکستان برسانند. مرد میانسالی همراه با دوستش در سایه نشسته است، شب قبل تا ساعت سه صبح در خیابان پاکستان مانده بود تا کارش راه بیفتد.

خودش ساکن تهران است، اما خبر دارد که مهاجران شهر‌های دیگر هم برای کارشان به سفارت آمده‌اند؛ کرمان، قم و اصفهان. می‌گوید اگر کسی فرصت نکند که به سفارت بیاید، رد مرز نمی‌شود، ولی وقتی زمان کار اداری برسد، گیر می‌افتد: «الان از همه استان‌ها ریخته‌اند در این سفارت. قدیم دفاتر کفالت هم انجام می‌دادند، الان ولی از کرمان، اصفهان، قم و شهر‌های دیگر آمده‌اند.

قبلاً گواهی تولد را قبول می‌کردند، الان باید شناسنامه افغانستانی داشته باشند و سفارت هم تایید کند. اگر هم مدرکی نداشته باشند، دوماه وقت دارند که از ایران بروند. یک مزایایی هم برای کسانی که داوطلبانه می‌روند، درنظر گرفته‌اند. مثلاً به کمک چند ارگان به مهاجرانی که برمی‌گردند، زمین و پول می‌دهند. ۳۰ میلیون تومان پول از طرف افغانستان و سازمان ملل هم جایی برای زندگی‌کردن در اختیارشان قرار دهد.»

او هم می‌گوید که وقت کمی برای این تعداد مهاجر در نظر گرفته‌اند: «از هر نفر درنهایت ۱۰ دلار دریافت می‌شود و پایین‌ترین نرخ دلار را در نظر می‌گیرند.»

مهاجرانی که فقط برگه سرشماری دارند بیشتر نگرانند؛ چون به اردوگاه و بعد از آن به افغانستان منتقل می‌شوند. حسن توضیح می‌دهد زنان و کودکانی که برگه سرشماری و آمایش دارند و دوطرحه محسوب می‌شوند، فعلاً رد مرز نمی‌شوند، اما آنهایی که فقط برگه سرشماری دارند و فرزندی هم دارند، تا تیرماه فرصت دارند که مدرسه فرزندشان تمام شود. کسانی که همه اعضای خانواده‌شان برگه سرشماری دارند، هم یک ماهه باید به افغانستان برگردند.

او می‌گوید، این طرح فعلاً فقط برای کسانی است که برگه آمایش و سرشماری دارند و بعد از آن نوبت به کسانی می‌رسد که پاسپورت دارند یا سرپرست خانوارند: «اگر فرزندشان گواهی تولد داشته باشد نیازی به آزمایش دی. ان.‌ای نیست ولی اگر این گواهی و حتی تذکره نداشته باشند، باید تست دی. ان.‌ای بدهد. در بعضی شهرستان‌ها هزینه انجام این آزمایش برای هر یک فرزند، سه تا چهار میلیون و در تهران تا ۱۰ میلیون تومان است. معرفی‌نامه را هم باید از دفتر کفالت معرفی‌نامه بگیرند و برای انجام این آزمایش به یک بیمارستان معرفی می‌شوند.» این طرح حدود دو هفته است که در استان تهران شروع شده و آنطور که او تعریف می‌کند، امسال اعلام شده دانش‌آموزان مهاجر با پاسپورت یا کارت آمایش در مدارس ثبت‌نام می‌شوند. 

طولانی‌بودن صف‌های روبه‌روی سفارت به‌دلیل شرطی است که برای دریافت این مدرک اعلام شده؛ اینکه همه اعضای خانواده غیر از کودکان زیر هفت سال باید آنجا حضور داشته باشند. درنهایت کارتی شبیه آمایش دریافت می‌کنند که موقت است، اما همان کارکرد را دارد و نوعی مدرک جدید محسوب می‌شود.

فرصت کم، خیابان شلوغ

این روز‌ها ترافیک در خیابان بهشتی تهران، زودتر از همیشه آغاز می‌شود. شلوغی خیابان پاکستان آنقدر زیاد است که ترافیک‌اش سرریز می‌شود به خیابان‌های اطراف. ساکنان خیابان پاکستان هم این روز‌ها از این شلوغی کلافه‌اند؛ جمع کردن استشهاد‌های محلی و درخواست از پلیس برای سروسامان دادن به آشفتگی محل زندگی‌شان هم حالا بیشتر شده. آنها می‌گویند رفت‌وآمد در این بی‌نظمی و شلوغی برایشان سخت شده و احساس بی‌نظمی کلافه‌شان کرده است.

این وضعیت توهین‌آمیز دسترسی به خدمات مختص امروز نیست، همیشه بوده و به‌راحتی هم قابل مدیریت است. کافی است زمان‌بندی بهتری داشته باشید، زیرساخت‌ها را گسترش دهید و از قبل هماهنگی را انجام داده باشید. اما هیچ‌کدام از اینها انجام نمی‌شود و متاسفانه چیزی که می‌بینید، اتفاق افتاده است. ما اگر فرض کنیم به گفته خود مقامات وزارت کشور، بین ۵ تا ۶ میلیون افغانستانی در کشور داریم، درحقیقت هدف این کار کاهش حدود دو میلیون نفر از جمعیت است.

بیشتر کسانی که مشمول این طرح هستند بعد از به قدرت رسیدن طالبان به ایران آمدند و اگر چنین طرحی موفق اجرا شود و تعداد افغانستانی‌ها به‌یک‌باره نزدیک به دو میلیون نفر کم شود، چه تهدیدی خواهد داشت خودش بحث دیگری است. اما به نظر می‌رسد اراده دولت از قبل هم همین بوده که این تعداد را کاهش دهد و اگر این طرح اجرا شود و این افراد اخراج شوند، کاهش قابل توجه تعداد افغانستانی‌ها به‌خصوص در استان تهران خواهد بود.»