سریال «معاویه»؛ خشم شیعیان از پروژه ۱۰۰ میلیون دلاری عربستان
پخش سریالی عربی به نام «معاویه» با شروع ماه مبارک رمضان در شبکه سعودی‌ام بی سی آغاز شده. هنوز دو قسمت از این سریال منتشر نشده، سر و صدای زیادی به پا کرده تا جایی که کشور‌های مسلمانی مانند عراق، مصر و ایران پخش و انتشار آن را ممنوع اعلام کرده‌اند. «معاویه» یک بیوگرافی تاریخی از یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های صدر اسلام است که همیشه میان شیعیان و اهل تسنن مورد مناقشه بوده. اما مخالفت با این سریال تنها مربوط به کشور‌های همسایه عربستان سعودی نیست و در اخبار منتشر شده انگار در درون نظام سیاسی و اجتماعی خود سعودی‌ها هم محلی برای بحث و مخالفت شده است. در ادامه مروری داشتیم بر سریال «معاویه» که سه سال در انتظار پخش بود و حالا به یکی از مسایل پرحاشیه در دنیای اسلام تبدیل شده.
قصه سریال «معاویه» و ماجرای ساخت آن
داستان سریال ممنوعه «معاویه» به یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخی پس از درگذشت پیامبر اسلام پرداخته. معاویه پسر ابوسفیان بود و با اینکه پدرش بزرگترین مخالف پیامبر در حجاز بوده، اما با خانواده‌اش به مخالفت برخواست و مسلمان شد. در سال‌های پس از فوت پیامبر، معاویه پس از مرگ عثمان و به امامت رسیدن حضرت علی (ع)، ادعای خلافت بر مسلمانان را کرد و همین موضوع باعث بروز جنگ‌هایی مثل جمل، صفین و نهروان میان شیعیان و اهل تسنن شد. اختلاف میان آنها حتی با قتل حضرت علی (ع) هم به پایان نرسید و تا بعد از وفات معاویه و به تخت نشستن یزید هم ادامه داشت. این اختلاف تاریخی در نهایت به شهادت امام حسین (ع) و واقعه کربلا انجامید که از مهم‌ترین رویداد‌های شیعیان است.
سریال «معاویه» که ساخت آن از سال ۲۰۲۲ و با بودجه بسیار بالایی نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار در عربستان آغاز شده، راوی قصه‌ای است که از کودکی معاویه ابن ابوسفیان شروع می‌شود و طبق خبر‌های منتشر شده، قرار است تا شهادت امام حسین ادامه داشته باشد. اما این سریال براساس اسناد و تاریخی ساخته شده که مورد تایید سعودیان عربستان است. همین موضوع باعث شد که چندباری پخش آن از سوی خود شبکه‌های سعودی به تعویق بیفتد. با اینکه‌ام بی سی اعلام کرده بود این سریال را در ماه رمضان منتشر نخواهد کرد، اما در نهایت پخش آن به ماه رمضان ۲۰۲۵ رسید و حالا دو قسمت از آن منتشر شده.
این سریال توسط خالد صلاح روزنامه نگار مصری نوشته شده و طارق العریان فیلمساز فلسطینی-آمریکایی آن را کارگردانی کرده. لجین اسماعیل بازیگر سوری، نقش معاویه را بازی کرده و اسماء جلال، عایشه بن احمد، جمیله چیهی، دیگر بازیگران این مجموعه هستند. ایاد نصار هم بازیگر نقش حضرت علی بن ابی طالب (ع) است.
حاشیه‌ها و تصویری غیرواقعی از اعتقادات شیعیان
کارگردانان، سرمایه‌گذاران و شبکه‌ای که این سریال را تهیه کرده‌اند همه سعودی هستند. قصه با تحریفات تاریخی همراه است که مورد تایید شیعیان نیست و همین موضوع باعث واکنش گسترده جهان عرب و مسلمانان شیعه سراسر جهان شده. یکی از مهم‌ترین کشور‌هایی که شیعه و سنی در آن در کنار هم زندگی می‌کنند و بیم اختلاف در میان آنها با پخش این سریال می‌رود، عراق است. عراق خود یکی از زیر مجموعه‌های شبکه‌ام بی سی را در تلویزیون خود دارد. اما دوشنبه ۱۳ اسفند سازمان رسانه و ارتباطات عراق با صدور بیانیه‌ای پخش سریال معاویه از شبکه‌ام بی سی این کشور را ممنوع اعلام کرد.
یکی از موضوعات مورد مناقشه درباره این سریال که از سوی شیعیان مورد توجه قرار گرفته، نشان دادن تصویر امامان شیعه است. موضوعی که سال‌ها است در سینما و محصولات نمایشی ساخته شده در دنیای اسلام، با احتیاط به آن پرداخته شده، اما حالا سریال «معاویه» علاوه بر همه خوانش‌های سعودی از تاریخ شیعیان، این موضوع را هم دست‌آویزی برای اختلاف احتمالی قرار داده است. از طرفی خالد صلاح نویسنده سریال «معاویه» درباره انتقادات به «معاویه» گفته هدفش ارائه روایت خاصی نبوده و تاریخ را سیاه و سفید ننوشته و به معاویه تنها به عنوان یک فرمانروا نگاه نکرده، بلکه فردی را تصویر کرده است که اشتباه هم داشته و مانند همه کسانی که پیش از او آمدند، به سرنوشت خود دچار شده است.
برخورد ساترا برای جلوگیری از انتشار «معاویه»
پس از پخش قسمت‌های ابتدایی سریال «معاویه» بنا بر اعلام معاونت پایش و نظارت سازمان ساترا صداوسیما، سریال «معاویه» به دلیل روایت جدیدی از زندگی معاویه و سعی در تطهیر خاندان بنی‌امیه، در تمام رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر کشور، غیر قابل انتشار است. براساس اطلاعیه این سازمان، این سریال در برخی کشور‌های اسلامی مانند عراق و مصر نیز به علت تاثیر آن در ایجاد تنش و به خطر افتادن انسجام اجتماعی ممنوع شده است؛ بر همین اساس با توجه به مکاتبه‌ای که از سوی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی با سکو‌های دارای مجوز از این سازمان در تاریخ ۱۳ اسفندماه سال جاری شده است، دوبله و هر نوع انتشار این محتوا ممنوع اعلام شد. اما ساترا به همین جا بسنده نکرد و در انتهای اعلامیه خود به رسانه‌های کاربر محور هم درباره پخش این مجموعه هشدار داد. «همچنین به اطلاع می‌رساند برخی رسانه‌های کاربر محور نسبت به انتشار نسخه زبان اصلی قسمت ۱ و ۲ اقدام کرده بودند که با همکاری دادستانی کل کشور نسبت به حذف دو قسمت یاد شده از تمام رسانه‌های کاربر محور اقدام شد»
بالا گرفتن اختلافات بر سر سریال جنجالی معاویه
احمد مدحت کارگردان مصری وظیفه کارگردانی سریال «معاویه» را بر عهده داشته، فاش کرد که طارق العریان دیگر کارگردان مشهور این سریال خواستار حذف نامش از تیتراژ این اثر شده است، با وجود اینکه در مراحل فیلم‌برداری آن حضور داشته است.
مدحت در گفت‌وگویی تلویزیونی اعلام کرد که العریان به دلیل ناراحتی از حذف برخی صحنه‌ها هنگام بازبینی‌های نهایی، تصمیم گرفته نام خود را از سریال کنار بگذارد. او همچنین تأکید کرد که خود را در این ماجرا درگیر نمی‌داند و همچنان برای العریان احترام زیادی قائل است.
به گزارش رسانه عربی المدن، حذف نام العریان از تیتراژ ابتدایی و انتهایی سریال، واکنش‌های زیادی را در فضای مجازی برانگیخت. مدحت توضیح داد که این مجموعه تحت بررسی‌های گسترده «هیئت علمای» عربستان قرار گرفته و در نتیجه تغییرات زیادی در آن اعمال شده است.
او افزود که پس از توقف تولید، کارگردانی این پروژه را بر عهده گرفته و آن را احیا کرده است. به گفته او، تهیه‌کنندگان بودجه بالایی برای این اثر در نظر گرفته بودند و بر دیدگاه هنری خود پافشاری می‌کردند، که همین موضوع باعث ناراحتی العریان شد.
سریال «معاویه» با حضور جمعی از ستارگان سینما و تلویزیون ساخته شده است. از جمله بازیگران آن می‌توان به لجین اسماعیل در نقش معاویه بن ابی‌سفیان، ایاد نصار در نقش علی بن ابی‌طالب، سامر المصری، ایمن زیدان، سهیر بن عماره وائل شرف و عائشه بن احمد اشاره کرد. این مجموعه به قلم خالد صلاح نوشته شده است.. پخش سریال تاریخی «معاویه» که از آن به عنوان گران‌ترین سریال جهان عرب یاد می‌شود، واکنش‌های گسترده‌ای را در عراق، مصر و دیگر کشور‌های اسلامی منطقه برانگیخته است.
این سریال که توسط شبکه «MBC» متعلق به عربستان سعودی تولید شده، طبق گزارش‌ها بین ۷۵ تا ۱۰۰ میلیون دلار هزینه داشته و در تونس فیلم‌برداری شده است.
هفته گذشته، پخش این سریال در عراق ممنوع شد، زیرا نگرانی‌هایی مبنی بر تنش‌های مذهبی وجود داشت. این سریال همچنین در مصر از سوی برخی شخصیت‌های مذهبی به دلیل نحوه به تصویر کشیدن شخصیت‌های تاریخی اسلام مورد انتقاد قرار گرفته است و به تازگی در ایران نیز دوبله و انتشار آن ممنوع شده است.
منبع: ایسنا
