شیوع چشمگیر سرطان پستان در ایران

به تازگی رئیس پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی گفته که «بیش از ۱۶ هزار نفر از زنان ایرانی به این بیماری مبتلا هستند». همزمان زهرا بهروزآذر، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور اعلام کرد که «تابو‌هایی وجود دارد که مانع آگاهی‌رسانی درباره پیشگیری از سرطان پستان و سایر سرطان‌های زنان می‌شود که باید برای حل این مسائل و ترویج آگاهی همکاری صورت بگیرد». بهروزآذر به اهمیت دسترسی زنان روستایی به اطلاعات لازم نیز اشاره کرده و خواستار حمایت خانواده‌ها از مادران و زنان شده است.

اگرچه زنان بیشتری از سرطان سینه جان سالم به در می‌برند، این بیماری به ویژه در سنین پایین‌تر شایع‌تر می‌شود. یک گزارش جدید نشان می‌دهد که میزان سرطان سینه از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ سالانه یک درصد افزایش یافته است، با افزایش حتی بیشتر در بین زنان زیر ۵۰ سال و جهش شگفت‌انگیز حتی در بین زنان ۲۰ ساله.

به گفته کارشناسان؛ مراجعه دیرهنگام مبتلایان به سرطان پستان که دلیل مهم آن هم عدم چکاپ سالانه است در بسیاری از موارد باعث می‌شود که توده بسیار بزرگ شود و سرطان به مرحله ۳ برسد یا سرطان به ارگان‌های دیگر مثل ستون فقرات، کبد و ریه‌ها بزند که در این شرایط، کار درمان دشوار و گاه غیرممکن شود و فرد جان خود را از دست بدهد. سرطان پستان هر چقدر زودتر تشخیص داده شود، درمان بهتر و کامل‌تری را می‌توان انجام داد. مثلاً اگر آن زیر ۲ سانتی‌متر و بدون درگیری غده لنفاوی باشد، می‌شود سرطان در مرحله یک که درمانش ممکن‌تر است.

به اعتقاد آنها؛ درمان در این مرحله با درمان در مرحله ۳ که سایز توده از ۵ سانتی‌متر بزرگ‌تر شده یا غدد لنفاوی متعدد زیر بغل درگیر شده خیلی متفاوت است و عاقبت‌شان هم خیلی فرق می‌کند. گاهی فرد زمانی مراجعه می‌کند که سرطان به ارگان‌های دیگر دست‌اندازی کرده است؛ مثلاً به مهره‌های ستون فقرات یا به دنده یا به ریه‌ها یا به کبد. در این شرایط شانس بهبودی بسیار کم می‌شود و حتی به زیر ۲۰ هم درصد می‌رسد.

فوت سالانه یک‌سوم مبتلایان

سالانه ۱۶ تا ۱۷ هزار مورد جدید ابتلا به سرطان پستان در کشور شناسایی می‌شود و از این تعداد حدود ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ بیمار جان خود را از دست می‌دهند؛ یعنی حدود یک‌سوم مبتلایان. در این آمار آقایان هم مستتر هستند. چون آمار مرد‌ها خیلی کم است، معمولاً جداگانه گزارش نمی‌شود. ولی آمار مرد‌ها هم تقریباً مشابه خانم‌هاست.

براساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی، ابتلای ۲/۳ میلیون زن به سرطان پستان در سال ۲۰۲۰ تشخیص داده شد و ۶۸۵ هزار نفرشان در سراسر جهانف جان خود را از دست دادند. تعداد زنان «زنده» مبتلا به سرطان طی ۵ سال منتهی به پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۷/۸ میلیون نفر بود.

درمان سرطان پستان در ایران و جهان براساس فرد، نوع و گسترش آن متفاوت و متنوع است. درمان‌ها معمولاً شامل جراحی برای برداشتن بافت سرطانی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و استفاده از دارو‌هایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از انتشارشان به دیگر بافت‌ها و اندام‌ها یا ترکیبی از این روش‌هاست.

مهم‌ترین توصیه سازمان بهداشت جهانی و دیگر متخصصان و پزشکان جهان برای افزایش شانس بقای مبتلایان به سرطان پستان، ضرورت «تشخیص سریع» در کنار «درمان موثر» است.

مرگ بر اثر مراجعه دیرهنگام

آسیه الفت‌بخش، جراح پستان و معاون پژوهشی آموزشی پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی یکی از مهم‌ترین دلیل مرگ ناشی از سرطان پستان در ایران را مراجعه دیرهنگام عنوان کرده و گفته که «چون ما غربالگری سیستماتیک در کل کشور نداریم و اکثر خانم‌ها هم خود را مجبور به انجام چکاپ سالانه نمی‌دانند، معمولاً وقتی به دلیلی به متخصص زنان مراجعه می‌کنند، متخصص، آنها را برای انجام ماموگرافی ارجاع می‌دهد. خیلی از خانم‌ها هم ماموگرافی را سالانه یک بار انجام نمی‌دهند و صبر می‌کنند تا علامتی در خود ببینند و بعد به متخصص مراجعه می‌کنند. خب خانمی که توده‌ای در بدن خود پیدا می‌کند، ممکن است از مرحله ۲ گذشته باشد که طبیعتاً درمان هم دشوارتر می‌شود».

اولین و شایع‌ترین سرطان زنان چه در ایران و چه در کل جهان، سرطان پستان است، اما اگر در جمعیت زنان در نظر بگیریم از نظر آمار مرگ‌ومیر، رتبه دوم یا سوم را دارد. دلیلش هم این است که بعضی از سرطان‌ها مثل سرطان‌های دستگاه گوارش، سرطان معده و سرطان ریه، قدرت کشندگی بیشتری دارند. سرطان پستان اگر به موقع تشخیص داده شود، بهتر از سرطان‌های دیگر قابل درمان است.

تا ۱۵ درصد ژنتیکی

کارشناسان می‌گویند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از سرطان‌های پستان ژنتیکی هستند؛ توارث یا سابقه فامیلی، عوامل هورمونی و عوامل محیطی هم در ابتلا به این نوع سرطان دخیل هستند. به اضافه اینکه مرگ‌ومیر مبتلایان سرطان پستان زیر ۴۰ سال هم داریم، اما سن شیوع سرطان پستان در ایران بین ۴۵ تا ۵۰ سالگی است. زنان جوان‌تر معمولاً نوع ارثی را مبتلا می‌شوند و معمولاً درمان‌شان دشوارتر است و هم امکان مرگ‌ومیرشان بالاتر است.

همزمان یک باور بین زنان وجود دارد و آن این است که بعد از یائسگی دیگر مبتلا به سرطان ازجمله سرطان پستان نمی‌شویم. الفت‌بخش در این باره گفته که «این باور غلط است. اگر زن سالم باشد تا بالای ۷۰ سالگی هم باید چکاپ سالانه خود را ادامه بدهد. چکاپ سالانه باید از ۴۰ سالگی شروع شود و سالانه یک بار انجام گیرد. ابتلا به سرطان پستان در هر سنی ممکن است و محدودیت سنی ندارد. اما به طور میانگین بیش از ۵۰ درصد زنان در ایران بین ۴۵ تا ۵۰ سالگی به این سرطان مبتلا می‌شوند. به هیچ وجه این‌طور نیست که سن زیر ۴۰ سال یا بالای ۷۰ سال مبتلا به سرطان پستان نداشته باشیم».

به اعتقاد او: «زنی که ۷۰ ساله است و در سلامت کامل به سر می‌برد، ممکن است ۲۰ سال دیگر هم عمر کند، اما اگر زنی بیماری قلبی پیشرفته دارد، یا مثلاً کلیه‌اش مشکل دارد و مدام دیالیز می‌شود، ما پیش‌بینی می‌کنیم در ۵ سال آینده حتی اگر چنین فردی مبتلا هم شود، کار خاصی نمی‌توان برای او انجام داد. ممکن است برای چنین فردی به معاینه فیزیکی اکتفا کنیم و دیگر ماموگرافی را پیشنهاد نکنیم». به گفته الفت‌بخش چکاپ سالانه باید از ۴۰ سالگی شروع شود و سالانه یک بار انجام گیرد.

درحال حاضر غربالگری سرطان پستان در کشور برای تمامی افراد در سن ۳۰ تا ۶۹ سال انجام می‌شود که فاقد هرگونه علایم بالینی یا شرح حال هستند. همه زنان در گروه سنی ۳۰ تا ۶۹ سال، زنان زیر ۳۰ و بالای ۶۹ سال که به دلیل سابقه فردی یا خانوادگی مثبت، یا به دلیل بروز مشکلاتی در پستان به مراکز خدمات جامع سلامت شهری/روستایی یا پایگاه‌های سلامت مراجعه می‌کنند از نظر سرطان توسط پزشک مرکز یا ماما مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. همچنین با خودآزمایی منظم پستان می‌توان سرطان پستان را در مراحل اولیه تشخیص داد.

بسیاری از زنان درباره علائم سرطان پستان آگاهی ندارند، یا می‌ترسند، نکند اطرافیان متوجه بیماری آنها شوند یا از ترس اینکه نکند دیگران به خاطر آنها به زحمت بیفتند به پزشک مراجعه نمی‌کنند.

منبع: سازندگی