موج دریافت شناسنامه ایرانی برای اتباع افغانی که صدای ایرانی‌ها را بلند کرد!

فراز نوشت: تصاویر شناسنامه‌های ایرانی صادر شده اتباع افغانی در حالی در فضای مجازی دست به دست می‌شود که هنوز نمی‌دانیم دقیقا چند میلیون افغانی غیرمجاز با زیرپا گذاشتن قوانین کشورمان به ایران وارد شده‌اند. یک منبع آگاه در این باره می‌گوید: «مورادی که اخیرا در فضای مجازی مطرح شده است غالبا به اعتبار دو ماده واحده ۹۸۰ و ۹۷۶ قانون مدنی است. سابق بر این، افراد درخواست کسب تابعیت و دریافت شناسنامه خود را باید به وزارت امور خارجه ارسال می‌کردند و تایید این وزارت خانه بسیار اهمیت داشت. اما الان مرحله ارسال به وزارت امور خارجه حذف شده است و افغانی‌ها بسیار راحت از طریق وکلا به دادگاه مراجعه می‌کنند، حکم می‌گیرند و بلافاصله آن حکم را به اداره ثبت احوال می‌برند و شناسنامه می‌گیرند.»

چند افغان شناسنامه ایرانی دارند؟

بحث اعطای شناسنامه ایرانی به افغانی‌ها بحث جدیدی نیست، اما ابهامات زیادی دارد. اسفند سال گذشته بود که برای نخستین بار در فضای مجازی تصویر شناسنامه ایرانی صادر شده برای ک تبعه افغانی منتشر شد و پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی را شکل داد. مهم‌ترین پرسش این بود که چگونه افغانی‌ها در کشور ما توانسته اند شناسنامه ایرانی دریافت کنند؟ ساز و کار دریافت این شناسنامه چیست؟ قوانین کشور در این باره چه می‌گویند؟ بر اساس چه مبنایی تابعیت ایرانی به این افراد داده می‌شود؟ آنها ارز وارد کشور می‌کنند یا از نخبگانی هستند که می‌توانند موجب رشد و پیشرفت جامعه شوند؟! و مهم‌ترین سوالی که کسی پاسخی به آن نمی‌دهد این است که چند افغانی شناسنامه ایرانی دارند؟ پیگیری خبرنگار فراز از سازمان ثبت احوال در خصوص تعداد این افراد، هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.

در آن زمان سازمان ملی مهاجرت به ابهام‌ها پاسخی نداد، اما صدور شناسنامه را نیز تکذیب نکرد. این سازمان در اطلاعیه‌ای نوشت: «با توجه به انتشار گسترده شناسنامه فردی با تابعیت افغانستانی و ارتباط دادن این موضوع به طرح‌های سازمان ملی مهاجرت، به استحضار می‌رساند صدور این شناسنامه به هیچ کدام از طرح‌های این سازمان مربوط نمی‌باشد و حضور در طرح‌های سازمان تابعیت ایرانی برای مهاجرین ایجاد نمی‌کند».

وزیر کشور دولت سیزدهم نیز در آبان سال گذشته موضوع صدور شناسنامه برای اتباع افغانی را تکذیب کرد و گفت: «برخی افراد فرق شناسه با شناسنامه را نمی‌دانند و اخیرا اعلام کرده‌اند که کشور قصد صدور شناسنامه برای مهاجران افغانستانی دارد در صورتی که این مهم واقعیت ندارد و مانند قبل برای آنها شناسه صادر می‌شود، هیچ شناسنامه‌ای برای افغانستانی‌های مهاجر صادر نمی‌شود و تنها صدور شناسه یا کد شناسایی برای مهاجران مجاز در دستور کار است».

مردم کارزار اخراج امضا می‌کنند؛ افغان‌ها شناسنامه می‌گیرند

این روز‌ها دوباره در فضای مجازی چندین تصویر از شناسنامه ایرانی اتباع افغانی منتشر شده است. برخی از این افراد در افغانستان متولد شده‌اند و پدر و مادر آنها نیز افغانی‌اند. تنها تفاوت شناسنامه آنها با ایرانیان قسمت توضیحات آن است که در آن نوشته شده‌است: «این شناسنامه به استناد سند تابعیت اداره تابعیت، امور پناهندگان و مهاجرین وزارت امور خارجه موضوع ماده ۹۸۰ قانون مدنی ایران صادر گردیده است. ضمنا والدین متقاضی تبعه کشور افغانستان می‌باشند». این در حالی است که موج مخالفت عمومی با حضور لجام گسیخته اتباع افغانی در ایران بالا گرفته است. در همین پیوند روزنامه اعتماد در گزارشی از ۲۲۸ هزار امضا برای اخراح افغانی‌های غیرمجاز در قالب ۲۲ کارزار آن هم در سه سال خبر داده است. بر اساس این گزارش «طی ۳ سال اخیر ۲۲ کارزار مردمی با مطالبه «خروج افغان‌های غیرمجاز از ایران و بازگرداندن آنها به افغانستان و ساماندهی بازار کار برای جلوگیری از حضور اتباع افغان غیرمجاز» ایجاد شده‌است. این کارزار‌ها خطاب به وزیر امور خارجه، رییس مجلس، رییس‌جمهور، نمایندگان مجلس، رییس قوه قضاییه، استانداری، وزیر کشور، دادستانی، نیروی انتظامی، فرمانداری، وزیر کار، سازمان ثبت احوال کشور و دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور نوشته شده است». در شرایطی که مردم از حضور بی‌رویه افغانی‌ها در ایران گلایه دارند و به کارزار‌ها پناه برده‌اند، چگونه افغانی‌ها شناسنامه ایرانی گرفته‌اند؟

قانون چه می‌گوید؟

شهاب سیفی حقوقدان در این باره می‌گوید: «قانون شهروندی و اعطای تابعیت در ایران از دو اصل خون و خاک تبعیت می‌شود. بحث شهروندی در قانون مدنی در مواد ۹۷۶ تا ۹۹۱ مطرح شده‌است. طبق قانون مدنی ایران و قانون ثبت احوال، برای فرد متولد شده در ایران بدون توجه به ملیت والدین باید حداکثر تا ۱۵ روز پس از تولد، گواهی صادر شود. والدینی که دیرتر از این زمان، اقدام به ثبت کنند مجرم شناخته می‌شوند. گواهی تولد طفل بر اساس قانون ایران در حکم سند رسمی محسوب می‌شود. طبق ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران، تابعیت ایرانی به ۷ دسته از افراد تعلق می‌گیرد:

۱. همه افراد ساکن در ایران به جز کسانی که تابعیت خارجی دارند

۲. کسانی که از پدر ایرانی چه در ایران و چه در خارج از ایران متولد شده باشند

۳. کسانی که در ایران از پدر و مادر نامعلوم متولد شده باشند

۴. فرزندان کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده باشد

۵. کسانی که در ایران از پدری که خارجی است متولد شده‌اند و پس از رسیدن به ۱۸ سالگی حداقل یک سال در ایران اقامت کرده باشند

۶. هر زن دارای تابعیت خارجی که با مرد ایرانی ازدواج کرده باشد

۷. هر تبعه خارجی که تابعیت ایرانی را کسب کرده باشد».

ماده ۹۸۰ قانون چیست؟

او ادامه می‌دهد: «در سال ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی ماده واحده‌ای را به عنوان «قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» را به تصویب رساند. بر اساس آن، فرزندانی که از مادران ایرانی متولد شده‌اند نیز می‌توانند تابعیت ایران را به دست بیاورند. طبق ماده ۹۷۹ قانون مدنی که شرایط تحصیل تابعیت ایرانی را مطرح کرده است، اشخاصی که دارای شرایطی که در ادامه می‌آید داشته باشند می‌توانند تابعیت ایران را می‌توانند به دست بیاورند: به سن ۱۸ سال تمام رسیده، پنج سال در ایران ساکن، فراری از خدمت نظامی نباشند و در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیرسیاسیی محکوم نشده باشند. همچنین طبق ماده ۹۸۰ قانون مدنی کسانی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت شایانی کرده باشند، اشخاصی که دارای عیال ایرانی و یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام‌المنفعه و تقاضای ورود به تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران را کرده باشند، در صورتی که دولت ورود آنها را صلاح بداند، بدون رعایت شرط اقامت ممکن است با تصویب هیئت وزیران به تابعیت ایران دربیایند».

سهل الوصول بودن گرفتن تابعیت ایرانی

او در ادامه می‌گوید: «باتوجه به شرایط و مسائل قانونی حضور گسترده اتباع افغانی در ایران، معضلاتی را برای جامعه به وجود آورده است. آمار اتباع افغانی در ایران نشان می‌دهد این افراد به صورت گسترده وارد ایران شده‌اند. عمده آنها به صورت غیرقانونی به ایران آمده‌اند. با توجه به این موارد و نوعی سهل الوصول بودن گرفتن تابعیت ایرانی توسط مهاجرین اتباع، دولت چهاردهم مسئولیت خطیری را به عهده دارد. مسئولان باید از ورود غیرقانونی و اعطای سهل تابعیت به این افراد جلوگیری کنند و به نظر من نیاز است هرچه زودتر در این باره چاره‌اندیشی شود تا آرامش به جامعه بازگردد».

سوء استفاده از قانون و لزوم ورود دستگاه‌های نظارتی

یک منبع آگاه در این باره می‌گوید: «مورادی که اخیرا در فضای مجازی مطرح شده است قالبا به اعتبار دو ماده واحده ۹۸۰ و ۹۷۶ قانون مدنی است. سابق بر این، افراد درخواست کسب تابعیت و دریافت شناسنامه خود را باید به وزارت امور خارجه ارسال می‌کردند و تایید این وزارت خانه بسیار اهمیت داشت. اما الان مرحله ارسال به وزارت امور خارجه حذف شده است و افغانی‌ها بسیار راحت از طریق وکلا به دادگاه مراجعه می‌کنند، حکم می‌گیرند و بلافاصله آن حکم را به اداره ثبت احوال می‌برند و شناسنامه می‌گیرند. قبلا وزارت خارجه این حساسیت را داشت که آیا ورود پدران و مادران این افراد به ایران به صورت قانونی بوده است یا نه. اگر به صورت غیرقانونی بود وزارت خارجه حتما جلوی اجرای این بند قانونی را می‌گرفت. اما متاسفانه جریانی که در دولت سیزدهم شروع شد همه این ملاحظات و مقتضیات را از بین برد و یک فضا و فرصتی را برای سوء اسشتفاده از قانون ایجاد کرد. حتی در بسیاری از موارد دیده می‌شود که آیین نامه‌های اجرایی این قانون نیز در نظر گرفته نمی‌شود. عده‌ای دیگر از اتباع به استناد ماده ۹۸۰ قانون مدنی شناسنامه می‌گیرند. این ماده به تصویب هیئت وزیران نیز اشاره دارد. یعنی فرآیند دریافت شناسنامه باید توسط دستگاه‌های اجرایی ذی ربط انجام شده باشد و در نهایت ماجرا تایید و تصویب هیئت وزرا را به دنبال خود داشته باشد. در اینجا به نظر می‌رسد بسیاری از این سلسله مراتب اجرای قانون نادیده گرفته می‌شود. الان کسی اعلام نمی‌کند کسانی که به اعتبار ماده ۹۸۰ تابعیت ایرانی گرفته‌اند، چه مصادیقی از انجام امور عام المنفعه برای ایران داشته‌اند و چه خدمات شایانی را به ایران ارائه داده اند. همچنین مشخص نیست این افراد دارای چه مقام علمی و تخصصی بوده‌اند که تابعیت ایرانی را گرفته اند؟ البته همه این موارد در آیین نامه دیده شده است که منظور از امور عام‌المنفعه چیست. متاسفانه شاخص‌ها به حداقل رسیده است تا از طریق این ماده قانونی، حداکثر جمعیت افغانی‌ها بدون دارا بودن شرایط اولیه به تابعیت ایران در بیایند. نیاز است که دستگاه‌های نظارتی به این موضوع ورود پیدا کنند».

دولت سیزدهم هیچگاه پاسخ مطالبات مردم در خصوص ساماندهی اتباع را نداد و تنها در قالب طرح‌هایی با این نام، شرایط حضور افغانی‌ها در ایران را مهیا کرد. با توجه به اینکه دولت چهاردهم در جریان انتخابات بحث ساماندهی اتباع را مطرح کرد، انتظار جامعه آن است که هرچه زودتر اتباع غیرمجاز از ایران اخراج شوند و روند پذیرش هر تبعه‌ای به صورت شفاف مشخص و قابل پیگیری باشد.