جنجال لیتیوم؛ ماجرای حضور کامیون‌های سنگین در دریاچه ارومیه چیست؟

به گزارش زی‌سان، چند روز پیش تصاویری از حرکت چند کامیون بر بستر دریاچه ارومیه و حمل خاک این دریاچه در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست شد، همین موضوع بار دیگر به شایعات مربوط به استخراج ماده مهم و راهبردی لیتیوم از شورابه‌های باقی‌مانده از دریاچه دامن زده است. این صحبت ها، اما در حالی مطرح می‌شود که در هفته‌های اخیر، نه تنها وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه باعث انتقاد شدید افکار عمومی از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در ۱۰ گذشته شده است، بلکه این مساله صدای نمایندگان مجلس را هم درآورده است.

طبق گزارش خبرگزاری فارس در روز‌های پایانی تیرماه، مجلس شورای اسلامی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه را کلید زد تا هم عملکرد این ستاد را بررسی کند و هم نحوه هزینه‌کرد بودجه‌های اختصاص داده شده در جهت احیای دریاچه ارومیه را مورد واکاوی قرار دهد. 

آیا استخراج لیتیوم از دریاچه ارومیه توجیه اقتصادی دارد؟

به گزارش زی‌سان، همزمان که گزارش‌هایی درباره عمدی بودن خشکاندن بستر دریاچه ارومیه منتشر شده و گمانه‌زنی‌هایی درباره استخراج لیتیوم هم منتشر شده، اما دست کم برخی مقامات اقتصادی چنین گزارش‌هایی را رد می‌کنند.

پنج سال پیش مسعود تجریشی، مدیر وقت دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه وجود ماده ‏معدنی ارزشمند تیتانیوم در دریاچه ارومیه را رد کرد وگفت: این ادعا که کف دریاچه تیتانیوم وجود دارد ‏اشتباه است، اما عناصر دیگری مانند کلر، سدیم لیتیوم و منیزیوم در این دریاچه وجود دارد. ‏ معاون سازمان حفاظت محیط زیست همچنین در آن زمان گفته بود: حتماً عناصر شیمیایی در بستر دریاچه ‏وجود دارد که می‌تواند شامل سدیم و کلراید که همین نمک طعام است باشد و در رده‌های بالاتر عناصر، که ‏بسیار ارزشمند هستند، لیتیوم است که اگر قصد برداشت آن وجود دارد باید غلظت به حدی باشد، که توجیه ‏اقتصادی هم داشته باشد، اما میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه برای استخراج، توجیه اقتصادی ندارد‎.

با این حال مقامات کشوری و استانی و فعالان اقتصادی در بخش معدن استان آذربایجان غربی درستی این شایعات را به کل رد و اعلام کرده‌اند که دریاچه ارومیه حاوی لیتیوم است، اما مقادیر آن به قدری اندک بوده که هیچ‌کس در ایران نمی‌تواند این میزان اندک را فرآوری کند. 

دریاچه ارومیه چقدر لیتیوم دارد؟

گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد میزان لیتیوم موجود در دریاچه ارومیه وجود دارد. جهان صنعت نوشت: بیشترین و بزرگ‌ترین دخایر لیتیوم دنیا در بولیوی و افغانستان وجود دارد که حتی تعدادی از کارشناسان یکی از دلایل کودتای بولیوی و جنگ آمریکا در افغانستان به‌ویژه در دوران ترامپ را دسترسی به معادن غنی لیتیوم در این کشور می‌دانستند. بزرگ‌ترین معادن لیتیوم ایران هم در شرق کشور و در استان خراسان جنوبی در شهر نهبندان و اطراف بیرجند قرار دارند. بعد از آن دریاچه نمک قم، چهارمحال و بختیاری و اصفهان هم دارای این معدن هستند.

لیتیوم اکنون در بازار‌های جهانی به صورت فلز، به طور تقریبی ۱۶۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می‌رسد، همچنین کنسانتره آن با کیفیت‌های «درجه کیفیت ساخت باطری»، «کربنات لیتیوم» و «کنسانتره» به ترتیب در حدود ۲۰ هزار دلار، هفت دلار و پنج دلار در هر تن به فروش می‌رسد. این موضوع مانند صید شاه‌ماهی است که از برنامه‌های نامتوازن توسعه، به ویژه در زمینه احداث سد‌ها و خشک شدن تالاب‌ها و به نفع سودجویان و مخالفان احیای دریاچه‌ها رقم زده شد. این در حالی است که هنوز استحصال لیتیوم در دریاچه ارومیه تایید نشده است. 

علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، درباره میزان لیتیوم موجود در دریاچه به ایلنا گفت: دریاچه ارومیه حاوی لیتیوم هست، اما مقادیر آن به قدری اندک است که هیچ کس در ایران نمی‌تواند این میزان اندک را فرآوری کند. وی همچنین اضافه کرد: لیتیوم موجود در بستر خشک شده این دریاچه ۳۰ تا ۳۵ ppm است که اگر هم برداشت شود اقتصادی نیست. استحصال لیتیوم در شرایطی اقتصادی است که بیش از ۱۰۰۰ ppm باشد و ۳۰ تا ۳۵ ppm به قدری اندک است که می‌توان گفت اصلا وجود ندارد. 

دلیل حضور کامیون‌ها در دریاچه ارومیه چیست؟ / آیا پای چینی‌ها در میان است؟

مشاهده کامیون‌ها در دریاچه ارومیه موجب گمانه‌زنی‌های بسیاری شده است و برخی از برداشت نمک می‌گویند، برخی لیتیوم و برخی هم به فلز دیگری مانند «برم» اشاره کرده و چینی‌ها را دراین موضوع دخیل می‌دانند.

«رحیم وهاب‌زاده» رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ارومیه به نکته دیگری اشاره کرد. وی در گفتگو با ایلنا اظهار کرد: «در حال حاضر تنها نمک آن به دست دو شرکت فعال در بخش خصوصی برداشت می‌شود که آن هم در ساخت محصولات شوینده به کار می‌رود».

وی همچنین عنوان کرد تصاویر مربوط به کامیون‌ها مستند نیست و تاکنون هیچ سندی که بتواند درستی این امر را تایید کند به دست ما در اتاق بازرگانی ارومیه نرسیده است. همچنین در حاضر آنچه بیش از هر چیز در مورد این دریاچه اولویت دارد، احیای آن است که مزایای زیادی برای استان‌های همجوار دارد. داستان برداشت نمک از دریاچه اورمیه به چند سال اخیر ختم نمی‌شود، از همان اواسط دهه نود با ورود چند شرکت غیر‌بومی از استان‌های شرقی ایران برداشت گسترده نمک از منطقه انزل ارومیه آغاز شد. از آن زمان تاکنون حمل روزانه صد‌ها تن نمک از جاده‌ها هم موجب از بین رفتن زیرساخت‌های جاده‌ای شد و از طرفی هم ریزش این نمک به اطراف جاده‌ها باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی را نابود کرد. 

اما قضیه همین‌جا ختم نمی‌شود. «مختار خانی» رییس اداره حفاظت محیط‌زیست ارومیه اعلام کرد: «اخیرا یک شرکت چینی از طرف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) آمد و درخواست دریافت مجوز برای برداشت شورابه‌های پارک ملی دریاچه ارومیه را داشت، اما اداره حفاظت محیط‌زیست اجازه برداشت شورابه را از این منطقه به چینی‌ها نداد. شرکت چینی هم به دنبال ذخایر «برم» موجود در شورابه‌های دریاچه بود نه لیتیوم».