آیا میلیارد‌ها سال پیش در سیاره زهره حیات وجود داشته است؟

زی‌سان: یافته‌های پژوهش‌های جدید دانشمندان نشان می‌دهد که سیاره زهره میلیارد‌ها سال پیش احتمالا صفحه‌های تکتونیکی شبیه به این صفحه‌ها در کره زمین داشته است. به گفته دانشمندان، یافته‌های جدید این احتمال را مطرح می‌کند که چه‌بسا این سیاره دوم منظومه شمسی- بعد از عطارد که نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است- زمانی دارای حیات نیز بوده است.

به گزارش زی‌سان به نقل از اسپیس، امروزه با نگاه کردن به سیاره زهره و توجه به دمای این داغ‌ترین سیاره در منظومه شمسی، که می‌تواند سرب را ذوب کند، تصور می‌کنیم این سیاره ابدا نمی‌تواند میزبان حیات باشد. این سیاره به‌قدری داغ است که حتی امکان وجود حیات، آن‌گونه که می‌شناسیم، ولو در ساده‌ترین نوع، در آن وجود ندارد.

اما بر اساس پژوهش‌های جدید، زهره در گذشته بسیار متفاوت بوده است. پژوهشگران دانشگاه براون با جمع‌آوری و بررسی داده‌های جوی و الگوسازی رایانه‌ای موفق شدند تاریخچه احتمالی صفحه‌های تکتونیکی سیاره زهره را الگوسازی کنند.

نتایج این بررسی نشان داد که ترکیبات کنونی جو و فشار سطحی سیاره زهره فقط بر اثر رانش، کشش، و لغزش صفحه‌های قاره‌ای در زیر یکدیگر ممکن است به وجود آمده باشد.

مت ولر، نویسنده اصلی این مقاله پژوهشی از مرکز پژوهش‌های قمری و سیاره‌ای هیوستون، می‌گوید یکی از نکات مهم این مقاله آن است که به‌احتمال زیاد، روزگاری دو سیاره در منظومه شمسی هم‌زمان صفحه‌های تکتونیکی داشته‌اند. به عبارت دیگر، زهره نیز همان سازوکار زمین‌ساخت صفحه‌ای را داشته که امکان حیات روی زمین را، به شکلی که می‌شناسیم، فراهم کرده است.

همزاد شیطانی زمین

اینجا در سیاره ما زمین، فرایند‌های تکتونیکی طی میلیارد‌ها سال سبب شکل‌گیری بسیاری از ویژگی‌های زمین‌شناختی، از جمله قاره‌ها و کوه‌ها، شده است. مهم‌تر از همه، تکتونیک صفحه‌ای در زمین نیز شرایط شیمیایی خاصی را به وجود آورد که دمای سطح سیاره ما را تثبیت و پیدایش حیات را امکان‌پذیر کرد.

چگونه می‌توان تمدن‌های فضایی را در عالم شناسایی کرد؟

زهره، با اینکه همزاد زمین نامیده می‌شود و به ما نزدیک است، با داشتن دمای سطحی ۴۶۴ درجه سانتی‌گراد به شکلی متفاوت از زمین تکامل پیدا کرده است. یکی از علت‌هایی که دانشمندان برای این تفاوت ذکر می‌کنند این است که زهره دارای یک صفحه واحد است؛ درپوشی بی‌حرکت که حرکت و نشت گاز از درون سیاره به جو آن را محدود کرده است.

اما ولر و همکارانش می‌گویند که سیاره زهره همیشه این طور نبوده است و این سیاره، که اندازه، جرم، حجم، و چگالی‌اش مشابه زمین است، احتمالا بین ۳.۵ تا ۴.۵ میلیارد سال پیش، صفحه‌های تکتونیکی متحرکی داشته است. اگر این حدس علمی دانشمندان درست باشد، این موضوع می‌تواند فراوانی نیتروژن و دی‌اکسید کربن را که امروزه در جو زهره می‌بینیم توضیح دهد.

دانشمندان هنگام الگوسازی زهره بر اساس این فرضیه که زهره یک صفحه واحد دارد دریافتند که با این فرضیه نمی‌توان عناصر موجود در جو زهره امروزی را توضیح داد.

از این رو، این فرضیه را مطرح کردند که در گذشته، حالت‌های متفاوتی از صفحه‌های تکتونیکی در سیاره زهره وجود داشته است و این موضوع احتمال وجود حیات میکروبی در گذشته‌های دور در این سیاره را بیشتر می‌کند.

در عین حال، این کشف دیدگاه‌های جدید و اصول پیچیده‌تری را درباره جست‌وجوی حیات در دیگر نقاط کیهان مطرح می‌کند. از این رو، اینکه دانشمندان بپرسند «آیا سیاره‌ای که می‌بینیم می‌تواند میزبان حیات باشد یا نه؟» ممکن است کافی نباشد. برای پاسخ دادن به این پرسش، لازم است گذشته سیاره را نیز بررسی کنیم.

به گفته دانشمندان، این بررسی برای شناخت بهتر دیگر اجرام منظومه شمسی نیز کاربرد دارد. برای نمونه، در بررسی اجرامی مانند قمر‌های اقیانوسی مشتری و زحل، به‌ویژه قمر اروپا، که به نظر می‌رسد زمین‌ساخت صفحه‌ای شبیه به زمین داشته باشد، و همچنین در بررسی سیاره‌های فراخورشیدی، یعنی سیاره‌هایی که در نقاط دیگر کیهان دور ستاره‌هایی شبیه به خورشید ما در گردش‌اند، می‌تواند مفید باشد.

الکساندر ایوانز، یکی از نویسندگان این مقاله پژوهشی، می‌گوید این بررسی نشان می‌دهد که سیاره‌ها ممکن است با گذر زمان در ناحیه سکونت‌پذیر پیرامون خورشید قرار بگیرند یا سکونت‌پذیری را از دست بدهند. از این رو، این طور نیست که هر سیاره همواره و همیشه در ناحیه سکونت‌پذیر بماند.

برای بررسی میدانی آنچه دانشمندان در این مقاله کشف کرده‌اند، لازم است دست‌کم تا سال ۲۰۳۱ صبر کنیم. در آن سال، ناسا کاوشگری به نام داوینچی را به جو زهره می‌فرستد و این کاوشگر احتمالا پاسخ بسیاری از پرسش‌های ما را خواهد یافت.

یکی از پرسش‌های اساسی که اکنون باید به آن پرداخته شود این است: چه چیزی موجب شد که صفحه‌های تکتونیکی زهره تغییر کند و چرا شرایط این سیاره بسیار متفاوت با شرایط زمین شده است؟

به گفته ولر، این گام مهم بعدی در شناخت زهره و بررسی تکامل این سیاره و حتی سرنوشت زمین خود ما خواهد بود. دانشمندان قصد دارند بررسی کنند و ببینند که چه شرایطی زمین را به همان مسیر مشابه با زهره خواهد انداخت و چه شرایطی می‌تواند به زمین امکان دهد که همچنان زیست‌پذیر و سکونت‌پذیر بماند.

این گزارش در روز ۲۶ اکتبر (۴ آبان) در مجله «نیچر آسترونومی» منتشر شده است.