اجداد بشر از چه زمانی شروع به دفن مردگان خود کردند؟

زی‌سان: مطالعه‌ای وجود دارد که ادعا می‌کند اجداد انسان بین ۲۴۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ سال پیش ممکن است مردگان خود را دفن کرده باشند، اما به راستی این رفتار بشر از چه زمانی آغاز شده است؟

به گزارش زی‌سان، در کنار ماهیگیری، ایجاد هنر و استفاده از تیغه‌ها به عنوان ابزار، دفن مردگان زمانی یکی از ویژگی‌های تعیین کننده‌ای بود که انسان خردمند را از اجداد انسان منقرض شده ما جدا می‌کرد.

حالا، اما بیش‌تر از یک قرن است که اکتشافات باستان‌شناسی نتایج متفاوتی دارد. این ایده که دفن کردن مردگان رفتاری متعلق به انسان خردمند امروزی است، حالا به چالش کشده شده، چرا که نتایج جدید باستان‌شناسی نشان می‌دهد انسان‌های اولیه هم روش دفن مردگان را شبیه به انسان خردمند انجام می‌داده‌اند.

تدفین در غار‌های ماقبل تاریخ؟

در سال ۲۰۱۳، یک پژوهشگر که در حال کاوشِ غارِ تازه کشف‌شد‌های در شمال غربی ژوهانسبورگ بود، بقایای «هومو نالدی» (Homo naledi) را کشف کرد. پیش‌ازاین، هومو نالدی ناشناخته بود. این انسان بازو‌های کوتاه و مغزی به اندازه یک سوم انسان امروزی داشت. زمان حیات او بین ۲۴۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ سال پیش تخمین زده شد.

کمی بعد، لی برگر (دیرینه شناس در دانشگاه ویتواترسرند در ژوهانسبورگ) تیمی از دانشمندان را در حفاری‌های متعدد در غار‌های زیرزمینی رهبری کرد که طی آن استخوان‌هایی از حداقل ۲۷ نفر دیگر هم کشف شد.

زمانی که برگر و همکارانش یافته‌های اولیه خود را در سال ۲۰۱۵ در مجله لایف منتشر کردند، متوجه شدند که بقایای از اسکلت‌های انسان، زمین یک اتاقک در اعماق این غار را پوشانده؛ بنابراین فرضیه‌ای را مطرح کردند که انسانِ هومو نالدی اجساد را به آن‌جا منتقل کرده و عمداً متوفیان خود را دفن می‌کرده‌اند.

بیشترین بخوانید: اختلال روانی که از اجدادمان به ما به ارث رسیده است

پس از جستجو‌های بیشتر در اعماق آن غار، دو جسد تقریباً کامل کشف شد. تجزیه و تحلیل رسوبات محفظه نگهداری آن‌ها، دانشمندان را به این نتیجه رساند که همو نالدی‌ها بدون منظور اجساد را در این مکان قرار نداده‌اند: آن‌ها متوفی خود را در غار دفن کرده و سپس نام و نشان او را نیز حکاکی کرده‌اند. آثار هنری روی دیوار‌های آن غار درواقع برای نشان دادن قبر‌ها بوده است.

البته که کارشناسانی مانند پل پتیت (استاد باستان‌شناسی پارینه سنگی در دانشگاه دورهام و متخصص در شیوه‌های تشییع جنازه انسان‌ها) هنوز در مورد ادعا‌های مطرح شده، قانع نشده‌اند.

پل پتیت می‌گوید: «من متقاعد نشده‌ام که این پژوهشگران ثابت کرده باشد که این دفن عمدی بوده است. دفن به معنای امروزی آن یعنی حفاری یک گور کم‌عمق و قرار دادن جسد در آن و متعاقبا پوشاندن آن جسد با خاک برجای‌مانده از کندن قبر».

او می‌گوید شواهد روشن منطبق با دفن در این مورد خاص وجود ندارد.

در همین راستا، پتیت تاکید کرده که البته برگر و همکارانش این احتمال را که حرکت تدریجی آب در محیط اطراف، بقایای اجساد را به درون غار آورده رد نکرده‌اند. در نهایت این متخصص معتقد است که یافته‌ها «جذاب هستند»، اما برای نتیجه گرفتن کمی زود است.

مراسم تدفین از چه زمانی آغاز شد؟

به گزارش زی‌سان، با توجه به اینکه بقایای اسکلتی می‌توانند در طی هزاران سال جابه‌جا شوند یا حتی به مکان دیگری منتقل شوند، تعیین اینکه اجداد انسان از چه زمانی شروع به دفن مردگان خود کردند، کار بسیار دشواری است...

در موردِ این‌که چندین بقایا مربوط به تدفین مردگانِ نئاندرتال‌ها در ۱۵۰ سال گذشته کشف شده، اتفاق نظر وجود ندارد. با این‌حال، بین برخی از کاوش‌های اخیر و بررسی مجدد اکتشافات قبلی، شواهد قوی حاکی از تدفین عمدی نئاندرتال‌ها در غاری در فرانسه، غاری در عراق و پناهگاه صخره‌ای در فرانسه وجود دارد.

آنچه به عنوان قدیمی‌ترین دفن عمدی انسان در نظر گرفته می‌شود، تقریباً ۱۰۰۰۰۰ سال پیش در غاری در سرزمین‌های اشغالی کنونی در فلسطین انجام شده است؛ جایی که بقایای ۱۵ انسان اولیه در حفاری‌های دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۶۰ کشف شدند.

اخیراً، قدیمی‌ترین دفن عمدی انسان در آفریقا در سال ۲۰۱۳ در نزدیکی سواحل کنیا کشف شد؛ جایی‌که تقریباً ۷۸۰۰۰ سال پیش، یک کودک کوچک دوونیم یا سه‌ساله در وضعیت جنینی قرار گرفته و در گوری کم عمق آرام گرفته است.

این تدفین‌ها نه تنها برای قدمتشان جذاب هستند، بلکه به این دلیل که نمونه‌های اولیه یک آیین آشنا هستند که امروزه هم ادامه دارد، مهم‌اند.

دلایل رد این مساله نیز فراوان است. مثل اینکه انسان‌های نخستین درواقع مثل انسان‌های امروزی آگاهانه مرده‌های خود را در قبر دفن نمی‌کردند بلکه این عملی کاملا غریزی بوده است. مثلا شامپانزده مادر نوزاد مرده خود را آن‌قدر حمل می‌کند تا جسد او خشک شود، یا موریانه‌هایی وجود دارند که همنوع مرده خود را زیر خاک دفن می‌کنند؛ بنابراین برخی از دانشمندان عقیده دارند این مسئله چیز مهمی نیست و درواقع کشف و دانستن آن رازی از زندگی انسان‌های نخستین برای ما آشکار نمی‌کند.

به نظر می‌رسد دانستن اینکه انسان‌های اولیه مردگان خود را دفن می‌کردند نمی‌تواند رازی درباره شباهت آن‌ها را با ما فاش کند.

برای درک بهتر تفاوت‌های ظریف واکنش انسان‌های اولیه به مرگ و گرامیداشت آن، باید به فراتر از دفن مردگان نگاه کنیم. مثل اینکه چه‌زمانی انسان‌های اولیه شروع به نشان دادن دلبستگی به فرد متوفی خود کردند و دانستن اینکه از چه زمانی فعالیت‌ها و آیین‌های مربوط به مرگ یک فرد، یک کارکرد اجتماعی پیدا کردند.