روایت زنی از کابوس دوران نوجوانی: برای جشن کریسمس به خانه رفتم، اما در عوض ختنه شدم
زیسان: آن سال هم کاترین منگانی، دوازده ساله، مثل سالهای قبل برای گذراندن تعطیلات کریسمس نزد خانواده‌اش رفت، اما این سفر زندگی او را برای همیشه تغییر داد. پدر و مادرش بدون اطلاع او، برنامه‌ریزی کرده بودند تا یکی از کارکنان درمانگاه محلی در روستای زادگاهش در کنیا او را ختنه کنند.
کاترین که در شهرنایروبی، پایتخت، بزرگ شده بود فکر می‌کرد که در معرض برخی از اعمال سنتی که در شهر‌ها و روستا‌های سراسر آن کشور رواج دارد قرار نخواهد گرفت.
او می‌گوید که با کلیشه دخترانی که با آنها اینطور رفتار می‌شود مطابقت ندارد. پدر و مادر او تحصیلات خوبی داشتند و در شهر زندگی و کار می‌کردند. اما ختنه دقیقا همان کاری است که ۳۰ سال پیش با او کردند.
«زمانی که از نایروبی به خانه خانوادگی در روستای خودمان می‌رفتم تا وقتی که رسیدم نمی‌دانستم که این اتفاق روی خواهد داد.»
بر اساس گزارش صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) بیش از ۲۳۰ میلیون دختر و زن در سراسر جهان ختنه شده‌اند.
سازمان ملل می‌گوید اگرچه این سنت در ۳۰ کشور در آفریقا و خاورمیانه متمرکز است، اما در برخی از کشور‌های آسیایی و آمریکای لاتین و در میان جمعیت‌های مهاجر ساکن کشور‌های اروپای غربی، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزلند نیز انجام می‌شود.
اصطلاح «ختنه پزشکی» به بریدن یا حذف عمدی اندام تناسلی خارجی زنان اطلاق می‌شود که توسط یک فرد متخصص پزشکی یا مراقبت‌های بهداشتی انجام می‌گیرد.
عمل معمولا شامل برداشتن یا برش کلی یا جزئی لابیا و کلیتوریس می‌شود و سازمان بهداشت جهانی آن را به عنوان «هر روشی که به اندام تناسلی زنان به دلایلی غیر از الزامات درمانی آسیب می‌رساند» تعریف کرده است.
این عمل اغلب شامل برداشتنیا بریدن کامل یا جزئی لابیا و کلیتوریس است. سازمان بهداشت جهانی آن را «هرگونه اقدام که به اندام تناسلی زنان آسیب وارد کند و دلایل پزشکی نداشته باشد» توصیف می‌کند.
علیرغم خطراتی که این اقدام برای سلامت جسمی، روانی و جنسی دختران دارد، از «ختنه پزشکی» اغلب به عنوان روشی امن‌تر برای حفظ این سنت نام برده می‌شود، زیرا توسط یک متخصص پزشکی انجام می‌شود؛ اما استفاده از تجهیزات جراحی می‌تواند آسیب عمیق‌تری به جا بگذارد.
بالاترین آمار ختنه پزشکی متعلق به پنج کشور است: مصر (۳۸ درصد)، سودان (۶۷ درصد)، گینه (۱۵ درصد)، کنیا (۱۵درصد) و نیجریه (۱۳ درصد).
آفریقا با بیش از ۱۴۴ میلیون نفر بیشترین سهم از تعداد کل ختنه پزشکی در جهان را به خود اختصاص داده است.
آسیا با بیش از ۸۰ میلیون مورد (شش میلیون مورد در کشور‌های حوزه خاورمیانه) در رتبه بعدی قرار دارد.
یک تا دو میلیون زن دیگر هم در جوامع کوچک و کشور‌های مقصد مهاجران در بقیه جهان هم قربانی این سنت بوده‌اند.
والدین کاترین روش ختنه پزشکی زنان را انتخاب کردند و از یک کارمند بهداشت محلی خواستند آن را انجام دهد.
کاترین که حالا یک زن ۴۲ ساله و پرستار است، می‌گوید: «زمان زیادی طول کشید تا بر این خاطره غلبه کنم و آنقدر قوی شوم که بتوانم در مورد آن صحبت کنم، زیرا می‌توانم خودم را در ۱۲ سالگی به یاد بیاورم.».
چند روز قبل از عمل، کاترین متوجه شد که قرار است او را «ختنه» کنند، اما نمی‌دانست معنی این حرف چیست. او به یاد می‌آورد: «دعوت‌نامه‌هایی برای دوستان و خانواده ارسال شد تا در مراسم ختنه‌سوران من شرکت کنند، و این یک جشن بود.»
چند روز بعد، کارمند بهداشت به خانه او آمد.
او به یاد می‌آورد: «من هنوز می‌توانم زنانی را که اطرافم را احاطه کرده بودند مقابل چشمهایم ببینم؛ آنها ترانه‌های شاد می‌خوانند و بسیار خوشحال بودند؛ و بعد مجبورم کردندم بنشینم.»
کاترین در ادامه به یاد می‌آورد: «این پزشک و از کارکنان درمانگاه روستایی است، دستکش می‌پوشد و در حالیکه زن‌ها تو را نگه داشته‌اند تیغ استریل در دست می‌گیرد.»
«تو داری گریه می‌کنی، داری جیغ می‌کشی. اما آنها سعی می‌کنند جلوی تو را بگیرند که سر و صدا نکنی، زیرا معتقدند اگر سر و صدا کنی، به اندازه کافی قوی نیستی.»
«به وضوح به یاد دارم، کلی خونریزی کردم تا اینکه برای جلوگیری از خونریزی به من معجون‌های زیادی دادند.»
کاترین به یاد می‌آورد که پس از آن گیج شده بود و در «حالت شوک» قرار داشت.
«آسیب روانی آن [هنوز]وجود دارد و از هر چیز دیگرش بدتر است.»
«او را می‌شناختم و از او نفرت داشتم»
برای کاترین، پرستار شدن راهی بود برای اطمینان از اینکه بتواند بر دختران و زنان جوان در جامعه خود در شهرستان میگوری، جنوب غرب کنیا، تاثیر مثبتی داشته باشد.
او اکنون ۲۰ سال است به عنوان پرستار متخصص اپیدمیولوژیست کار می‌کند و با فعالان مدافع حقوق زنان در جوامع گرفتار خشونت جنسیتی از جمله ختنه زنان از نزدیک همکاری می‌کند.
در کنار کار پرستاری، کاترین به عنوان هماهنگ‌کننده اقدامات برای پیشگیری و واکنش به خشونت جنسیتی در این ناحیه فعالیت دارد.
«احساس می‌کردم که می‌توانم به مهار آنچه در جامعه خود می‌بینم کمک کنم. در این جامعه، موارد حاملگی نوجوانان زیاد بود، دختران بسیار جوان بر اساس این اعتقاد که «حالا که برش داده شده‌اند، آماده حاملگی هستند» باردار شده بودند.
کاترین برای سالهای متمادی به دیدن زنی می‌رفت که این عمل را روی او انجام داده بود و هنوز در همان شهر به کارش ادامه می‌داد.
«این خانمی است که می‌شناختم، و سال‌ها از او متنفر بودم. او در یکی از شهر‌ها یک کلینیک داشت. برای من، قرار بود محافظ باشی، اما به کسی تبدیل شدی که آسیب می‌رساند و به خوبی می‌دانستی که این از نظر پزشکی برای من فایده‌ای ندارد. اما همچنان به این کار ادامه دادی و این کار را انجام دادی.»
او می‌افزاید: «زمانی بود [که]من واقعا می‌خواستم با او برخورد کنم، اما با گذشت زمان متوجه شدم که باید شفای درونم را خودم پیدا کنم.»
کاترین می‌گوید درباره آنچه که برایش اتفاق افتاده با والدینش صحبت نکرده است «زیرا نمی‌خواهم احساس گناه از گذشته را ایجاد کنم»، اما می‌گوید که مادرش اکنون یکی از بزرگترین حامیان او در کار مبارزه علیه ختنه است.
کنیا در سال ۲۰۰۱ ختنه زنان را محدود و در سال ۲۰۱۱ این عمل را به طور کامل غیرقانونی اعلام کرد.
با این حال، ختنه پزشکی که در هنجار‌های اجتماعی و فرهنگی برخی از جوامع جا دارد همچنان ادامه یافته است.
کاترین معتقد نیست که باید برای والدین او یا پزشکی که او را ختنه کرد مجازاتی در نظر گرفته شود، زیرا در آن زمان این عمل غیرقانونی نبود.
از جمله باور‌های رایج در مورد ختنه زنان این است که ختنه شرط لازم برای ازدواج است؛ یک سنت آیینی برای ورود به مرحله زنانگی و همچنین نشانگر نظافت از نظر جامعه.
کاترین دو دختر نوجوان دارد و گفت‌و‌گو‌های بازتر با آنها در مورد این عمل را شروع کرده است.
«هنوز هم کارمندان مراقبت‌های بهداشتی هستند... که به من می‌گویند، کاترین، اگر خودت دخترانت را ندهی ختنه کنند، ما می‌کنیم - این فرهنگ ماست.»
«بزرگترین دخترم ۱۸ ساله و کوچکترین دخترم ۱۶ ساله هستند و آنها را ختنه نکرده‌ام و من این را جشن می‌گیرم.»
«وقتی تازه ازدواج کرده بودم، با واکنش‌های تندی روبه‌رو شدم. مردم می‌گفتند: «باید دخترانت رو ختنه کنی» و اغلب با زبانی توهین‌آمیز این حرف‌ها را می‌زدند.»
دختران او را گاه موساگانه خطاب می‌کنند؛ که در زبان کوریا که زبانی است که ساکنان بخش‌هایی از کنیا و کشور همسایه، تانزانیا، به آن صحبت می‌کنند یعنی «دختر برش نخورده». «به آنها گفتم که خودم ختنه شده‌ام و این موضوع واقعاً از نظر روانی روی من تأثیر گذاشته؛ گاهی هم دچار مشکلات جسمی می‌شوم، مثل عفونت‌های مکرر مجاری ادرار که مدام برمی‌گردند.»
«ختنه در سکوت ادامه دارد»
کاترین می‌گوید با شدت گرفتن برخورد مقامات کنیا با ختنه زنان، روند‌های نگران‌کننده‌ای پدید آمده، چون افرادی که این کار را انجام می‌دهند تلاش می‌کنند از چشم قانون پنهان بمانند.
به طور سنتی، مراسم «برش» علنا در اوایل صبح، و معمولا روی دختران حدودا ۱۰-۱۲ ساله برگزار می‌شد، اما او می‌گوید که اکنون برای جلوگیری از آگاهی جامعه دختران شش ساله نیز ختنه می‌شوند.
او توضیح می‌دهد: «ختنه زنانه در سکوت ادامه دارد و آماری به دست نمی‌آید، زیرا مردم نمی‌خواهند در مورد آن صحبت کنند.»
او می‌افزاید: «آنها می‌برند و مخفی می‌کنند.»
«جوامعی که به ختنه زنان ادامه می‌دهند، تلاش زیادی می‌کنند آن را پنهان کندد. آنها هنوز هم دختران را به نمایش می‌گذارند، اما به شکل پسر‌ها در می‌آورند.»
«آنها این کار را خیلی به سرعت انجام می‌دهند تا بازداشت نشوند، بنابراین در نهایت آسیب زیادی به دختر‌ها وارد می‌شود. دختران به طور نامناسبی بریده می‌شوند، بنابراین وقتی [آنها را معاینه می‌کنید]متوجه می‌شوید که مثل این است که کسی با عجله این کار را انجام داده است.»
یونیسف می‌گوید تا سال ۲۰۲۰، حدود ۵۲ میلیون دختر و زن توسط کارکنان بهداشتی در سراسر جهان ختنه شده‌اند – که تقریبا یک مورد از هر چهار مورد است.
در ماه آوریل ۲۰۲۵، سازمان بهداشت جهانی دستورالعمل‌های خود را به‌دلیل نگرانی در مورد افزایش تعداد روش‌های ختنه پزشکی به‌روزرسانی کرد.
این سازمان می‌گوید برخی از مطالعات نشان می‌دهند که انجام این عمل توسط کارکنان بهداشتی می‌تواند خطرناک‌تر باشد، زیرا می‌تواند منجر به بریدگی‌های عمیق‌تر و شدیدتر شود.
آنچه به آن «پزشکی‌سازی» ختنه گفته می‌شود، این خطر را نیز دارد که ناخواسته به این عمل مشروعیت دهد و در نتیجه تلاش‌های گسترده‌تر برای پایان دادن به آن را به خطر بیندازد.
«هر پزشک هر طور بخواهد آن را انجام می‌دهد»
بر اساس گزارش یونیسف، در سال ۲۰۰۸ مصر رسما قطع بخشی از اندام تناسلی دختران را ممنوع کرد، اما این عمل همچنان در آن کشور رایج است و یکی از بالاترین میزان ختنه زنان در جهان - حدود ۸۷ درصد – به آن کشور تعلق دارد.
دکتر رهام عواد، جراح زیبایی و ترمیمی متخصص جراحی ختنه، می‌گوید: «هیچ روش آموزشی در مورد نحوه انجام [ختنه دختران]وجود ندارد، بنابراین تصورات غلط در مورد ایمن‌تر یا کمتر مضر بودن آن برای دختران و زنان جوانی که تحت عمل قرار می‌گیرند صحت ندارد.»
او به بی‌بی‌سی گفت: «هر پزشک آن را به شکلی متفاوت انجام می‌دهد و به همین دلیل است که ما طیف گسترده‌ای از مواردی را با عوارض متفاوت می‌بینیم.»
دکتر عواد نیز مانند کاترین معتقد است که انگیزه اصلی کارکنان بهداشتی برای انجام این روش لزوما مالی نیست، بلکه به این دلیل است که آن را یک هنجار فرهنگی و اجتماعی ریشه‌دار می‌دانند.
دکتر عواد با نظر سازمان بهداشت جهانی موافق است که اطلاق واژه پزشکی به ختنه این عمل را مشروع می‌سازد، زیرا توسط اعضای مورد احترام و اعتماد جامعه انجام می‌شود.
«دلیل اینکه ختنه‌های ناقص پزشکی بسیار خطرناک است، این نیست که بریدگی‌ها چقدر عمیق هستند... آسیب از این واقعیت ناشی می‌شود که این زنان به پزشکان اعتماد دارند، بنابراین فکر می‌کنند این روش را به درستی انجام می‌دهند یا [اینکه]ضرر کمتری خواهد داشت – که اینطور نیست.»
«در واقع، در این مورد، روش هر پزشکی دلبخواه است، زیرا هیچ آموزشی در مورد نحوه درست ختنه وجود ندارد بنابراین به معنای واقعی کلمه هر پزشک فقط به شیوه خود و هر طور بخواهد آن را انجام می‌دهد.»
کاترین در کنیا به آینده دختران در کشورش امیدوار است.
او می‌گوید با وجود اینکه در برخی جا‌ها ختنه پزشکی ادامه دارد، اما مبارزه با آن نتیجه بخش بوده است.
آمار یونیسف نشان می‌دهد که طی ۳۰ سال گذشته میزان ختنه در میان دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله در کنیا از ۲۶ درصد به ۹ درصد یعنی کمتر از نصف کاهش یافته است.
