بلندی‌های جولان کجاست و اهمیت آن برای اسرائیل پس از سقوط اسد در سوریه چیست؟

اسرائیل روز سه‌شنبه ادعا‌های مطرح شده مبنی بر پیشروی نیرو‌های ارتش این کشور فراتر از منطقه حائل نزدیک به بلندی‌های جولان تحتِ اشغالِ اسرائیل در روز‌های پس از سرنگونی رژیم بشار اسد را تکذیب کرد.

پس از سقوط دمشق در روز یکشنبه و پایان حکومت ۵۴ ساله خانواده اسد، نیرو‌های اسرائیلی وارد یک منطقه غیرنظامی در خاک سوریه شدند که پس از جنگ خاورمیانه در سال ۱۹۷۳ ایجاد شده بود. حال آنکه اسرائیل این تهاجم را اقدامی موقت برای تضمین امنیت مرز‌های خود توصیف می‌کند.

این منطقه یک فلات تپه‌مانند به مساحت ۱۲۰۰ کیلومتر مربع است که هم حاصلخیز است و هم از یک موقعیت استراتژیک برخوردار است، بطوریکه مشرف به منطقه جلیل اسرائیل و لبنان است و با اردن نیز مرز مشترک دارد.

چرا این منطقه مورد اختلاف است؟

بلندی‌های جولان تا سال ۱۹۶۷ بخشی از سوریه بود، تا آنکه اسرائیل در آن سال بیشتر این فلات را در جنگ شش روزه تصرف کرد، سپس آن را اشغال و در سال ۱۹۸۱ آن را به طور یکجانبه ضمیمه خاک خود کرد. این الحاق توسط اکثر کشور‌ها به رسمیت شناخته نشد.

سوریه همچنان بخشی از جولان را در اختیار دارد و خواستار خروج اسرائیل از بقیه آن شده است و اسرائیل به دلایل امنیتی در برابر آن مقاومت کرده است.

البته سوریه یک بار نیز تلاش کرد تا جولان را در جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ پس بگیرد، اما ناکام ماند. اسرائیل و سوریه در سال ۱۹۷۴ یک قرارداد متارکه جنگ امضا کردند و جولان از آن زمان تاکنون نسبتاً آرام بوده است.

گفت‌و‌گو‌های سطح بالایی بین اسرائیل و سوریه در سال ۲۰۰۰ میلادی در خصوص بازگرداندن احتمالی جولان و دستیابی به یک توافق صلح انجام شد. اما این مذاکرات و همچنین تلاش‌های بعدی برای گفت‌و‌گو نیز شکست خورد.

دونالد ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود در سال ۲۰۱۹ رسماً از حاکمیت اسرائیل بر جولان حمایت کرد. این تغییر چشمگیر منعکس‌کننده تصمیم ترامپ در سال ۲۰۱۷ برای به رسمیت شناختن بیت‌المقدس (اورشلیم) به عنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت ایالات متحده به این شهر بود که اسرائیل را خوشحال، اما فلسطینیان و رهبران عرب را خشمگین کرد.

چرا اسرائیل جولان را می‌خواهد؟

جواب کوتاهی که اسرائیل می‌دهد این است: به دلایل امنیتی.

اسرائیل در طول یک دهه جنگ داخلی سوریه استدلال می‌آورد که نا‌آرامی‌های سوریه به خودی خود گواهی است که این فلات باید به عنوان حائلی بین شهر‌های اسرائیل و همسایه بی‌ثبات آن حفظ شود.

دولت اسرائیل همچنین ابراز نگرانی می‌کرد که ایران تلاش می‌کند حضور خود را در سوریه تقویت کند تا به اسرائیل حمله کند. برای همین هم بود که اسرائیل در سال‌های منتهی به سقوط اسد، بار‌ها دارایی‌های نظامی مشکوک ایران در سوریه را بمباران کرد.

از طرفی نیز هم اسرائیل و هم سوریه مدت‌هاست که جولان را به خاطر منابع آبی ارزشمند و زمین‌های حاصلخیزش می‌خواهند.

چه کسانی آنجا زندگی می‌کنند؟

به گفته آوراهام لوین، تحلیلگر «مرکز تحقیقاتی و آموزشی آلما» در اسرائیل، حدود ۵۵ هزار نفر در جولان اشغالی زندگی می‌کنند که حدود ۲۴ هزار نفر از آنها اقلیت عرب دروزی هستند.

بسیاری از طرفداران دروزی در سوریه مدت‌ها به رژیم اسد وفادار بودند و بسیاری از این خانواده‌ها در دو طرف خط مرزی دارای خویشاوند هستند.

اسرائیل پس از ضمیمه کردن جولان به خاک خود به جمعیت دروزی در این منطقه پیشنهاد شهروندی داد، اما اکثر آنها با حفظ هویت سوری خود، آن را نپذیرفتند.

به گفته آقای لوین، اکنون ۳۱ هزار اسرائیلی نیز در آنجا مستقر شده‌اند که بسیاری از آنها در کشاورزی مانند تاکستان و گردشگری مشغول هستند.

چه کسی بخش سوری جولان را کنترل می‌کند؟

در این منطقه تا پیش از شروع جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، یک کشمکش پایاپای بین نیرو‌های اسرائیلی و سوریه وجود داشت.

تا اینکه شورشیان اسلامگرای ضد دولتی در سال ۲۰۱۴ کنترل استان قنیطره سوریه را به دست گرفتند، نیرو‌های اسد را بیرون راندند و همچنین به نیرو‌های سازمان ملل در منطقه حمله کردند و آنها را نیز مجبور کردند از برخی از مواضع خود عقب نشینی کنند.

این منطقه تا تابستان ۲۰۱۸ تحت کنترل شورشیان باقی ماند، تا اینکه نیرو‌های اسد با برخورداری از حمایت هوایی روسیه توانست شهر عمدتاً ویران شده قنیطره و اطراف آن را پس از تضمین توافق خروج با شورشیان پس بگیرند.

چه چیزی دو طرف را در جولان از هم جدا می‌کند؟

«نیرو‌های ناظر سازمان ملل برای جداسازی [طرف‌های متخاصم]» (UNDOF) در قالب برپایی اردوگاه و پست‌های دیده‌بانی در امتداد جولان مستقر هستند و توسط ناظران نظامی «سازمان نظارت بر آتش‌بس سازمان ملل متحد» (UNTSO) پشتیبانی می‌شوند.

بین ارتش اسرائیل و سوریه یک «منطقه جداکننده» به مساحت ۴۰۰ کیلومتر مربع - که اغلب به عنوان «منطقه غیرنظامی» نیز شناخته می‌شود - وجود دارد که در آن حضور نیرو‌های نظامی از هر دو طرف بر اساس توافق آتش بس ممنوع است.

بر اساس «توافقنامه جدایی نیروها» به تاریخ ۳۱ مه ۱۹۷۴، یک «خط آلفا» در غرب منطقه جداکننده ایجاد شد که نیرو‌های نظامی اسرائیل باید در پشت آن باقی بمانند، و یک «خط براوو» در شرق که نیرو‌های نظامی سوریه باید پشت آن بمانند.

یک «منطقه محدودکننده» به عمق ۲۵ کیلومتر نیز در دو طرف «منطقه جداکننده» وجود دارد که طرفین در آن مناطق با محدودیت‌هایی برای استقرار نیرو‌ها و انواع و مقدار سلاح‌های مجاز رو‌به‌رو هستند.

تنها یک گذرگاه مرزی دو طرف اسرائیل و سوریه را به هم متصل می‌کند که قبل از جنگ داخلی سوریه عمدتاً توسط نیرو‌های سازمان ملل، تعداد کمی از غیرنظامیان دروزی و برای حمل و نقل کالا‌های کشاورزی از آن استفاده می‌شد.

منبع: یورونیوز