آب پاکی پوتین روی دست بشار اسد؛ سقوط دمشق حتمی است؟ 

زی‌سان: همه چیز همانند یک فیلم سینمایی اکشن در حال وقوع است. یک نیروی اهریمنی و تا دندان مسلح که بویی از انسانیت و مدرنیته نبرده‌اند، به سان داعش ۲۰۱۳ هر روز فتوحات جدیدی کسب می‌کنند و به پایتخت سیاسی سوریه یعنی دمشق نزدیک‌تر می‌شوند. 

به گزارش «زی‌سان»، گروه تروریستی تحریم الشام با همراهی سایر گروه‌های تکفیری، بعد از فتح دو شهر بزرگ حلب و حماه، حالا به دروازه‌های شهر استراتژیک حمص (دومین شهر بزرگ سوریه) رسیده‌اند. بنابر آخرین گزارش‌های میدانی پس از کنترل حماه تروریست‌ها به «دار الکبیره» شهر کوچکی در ۸ کیلومتری مرکز شهر حمص رسیده‌اند. 

پیشروی تروریست‌ها به سمت دمشق در شرایطی است که بشار اسد به حمایت‌های هوایی روسیه همانند سال ۲۰۱۵ برای تغییر معادلات میدانی چشم دوخته، اما به نظر می‌رسد بر خلاف گذشته، مسکو توانایی حمایت تمام قد را نداشته یا نمی‌خواهد داشته باشد. شاید نگران‌کننده‌ترین خبر برای بشار و سایر سیاسیون سوری این باشد که سفارت روسیه در دمشق با صدور یک هشدار نادر از شهروندان خود خواسته سوریه را ترک کنند.

ظاهرا ولادیمیر پوتین و استراتژیست‌های کرملین از قبل خود را برای سقوط بشار اسد آماده کرده‌اند. در صورت تصرف حمص شاید دیگر کار برای بشار اسد بسیار دشوارتر از آن‌چه باشد که فکر می‌کردند. تصرف حمص می‌تواند ارتباط زمینی بین حکومت اسد و پایگاه قدرت او در شهر‌های علوی‌نشین حاشیه دریای مدیترانه که پایگاه دریایی روسیه نیز در آنجا قرار دارد را قطع کند و تسلط او بر قدرت را بیشتر تضعیف کند.

همچنین، شهر حمص در نقطه‌ای کلیدی نزدیک مرز لبنان قرار دارد و جاده دمشق را با بزرگراهی به مناطق ساحلی و پایگاه‌های دریایی روسیه متصل می‌کند. بیش از یک دهه پیش، حمص میدان نبرد شدید خیابانی بین نیرو‌های شورشی، ارتش سوریه و حزب الله لبنان بود. پیش‌بینی می‌شود که نبرد حمص گامی مهم در تلاش‌های شورشیان برای پیشروی به سمت جنوب یعنی به سمت پایتخت باشد. این اولین بار از زمان تبدیل شدن جنگ داخلی سال ۲۰۱۱ در سوریه است که هر دو شهر حلب و حما کاملاً تحت کنترل مخالفان هستند.

دستان بسته روسیه در حمایت از بشار اسد

روس‌ها در سپتامبر ۲۰۱۵ برای نخستین بار به طور رسمی وارد میدان نبرد در بحران سوریه شدند. مسکو با بمباران بی‌سابقه مواضع تروریست‌ها معادلات جنگ را تغییر داد و دولت در حال سقوط بشار اسد را به سمت پیروزی برای گروه‌های تکفیری قرار داد. پوتین با این اقدام قدرت خود را به بازیگران بین‌المللی از جمله آمریکا به عنوان مهم‌ترین بازیگر خاورمیانه طی ۸ دهه گذشته دیکته کرد.  بر خلاف این روند، معادلت جدید بحران در سوریه نشان می‌دهد اوضاع به کلی دگرگون شده و دیگر مسکو نمی‌تواند نقش ناجی دمشق را بازی کند. حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ بر خلاف پیروزی سریع مورد انتظار پوتین به یک جنگ فرسایشی تبدیل شد. نیرو‌های روسیه از آن زمان تاکنون صد‌ها هزار تلفات داده و چندین هزار تانک و خودروی جنگنده را از نیز دست داده‌اند.

گروه شبه نظامی واگنر هم که نقش مهمی در سوریه ایفا کرده بود، در پی کودتای نافرجام سال گذشته علیه پوتین نابود و رهبری آن کشته شد. البته نیروی هوایی روسیه به اندازه نیرو‌های زمینی این کشور در اوکراین تضعیف نشده است، اما بخش قابل توجهی از توان خود را از دست داده و با کسری از قدرت سابق خود در حال عملیات سوریه است. بنا بر برآورد موسسه مشاوره اوریکس، حدود ۱۱۷ فروند هواپیمای جنگی روسی در نزدیک به سه سالی که از جنگ اوکراین می‌گذرد، منهدم شده‌اند و ۱۵ فروند دیگر هم آسیب دیده‌اند.

در حالی که نیروی هوایی روسیه در روز‌های اخیر مجموعه‌ای از بمباران‌ها را در سوریه انجام داد ولی تاکنون این حملات محدود بوده و از کارآیی بالایی برای متوقف کردن پیشروی‌های تروریست‌ها برخوردار نبوده است. البته بر پایه گفته‌های تعدادی از کارشناسان نظامی، بر خلاف نیرو‌های شورشی یک دهه پیش، واحد‌های تحریر شام طی روز‌های اخیر سطح بالایی از توان و آموزش نظامی را در مقابل ارتش سوریه به نمایش گذاشته‌اند و از فناوری هواپیما‌های بدون سرنشین نیز بهره می‌برند.

آب پاکی مسکو روی دست بشار اسد

اخیرا بلومبرگ به نقل از یک منبع نزدیک به کرملین اعلام کرد که روسیه هیچ برنامه‌ای برای نجات اسد ندارد و تا زمانی که ارتش مواضع خود را ترک می‌کند، انتظار هیچ برنامه‌ای را نداریم. در همین زمینه منابع اختصاصی اسکای نیوز عربی نیز گفتند که روسیه به دمشق اطلاع داده است که هرگونه دخالت این کشور محدود خواهد بود و در حال حاضر اولویت‌های دیگری دارد.

همچنین، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که ۹ سال پیش جنگ داخلی سوریه را به طور قابل توجهی به نفع اسد تغییر داد، خاموش مانده است. حتی گفته می‌شود در جریان سفر اخیر بشار اسد به روسیه، پوتین از او عصبانی بوده و بعد از مدت طولانی معطل نگه داشتنش، با او ملاقات کرده است. 

با این وجود، هر چند که مسکو از هواپیما‌های جنگی خود برای حمله به مواضع این شورشیان در یک هفته اخیر استفاده کرده است، اما با توجه به گذشت قریب به سه سال از تهاجم روسیه به اوکراین، هیچ خبری از اعلام واضحی مبنی بر پشتیبانی یا استقرار نیرو‌های روسیه در سوریه نیست.

مجموع این تفاسیر نشان می‌دهد که مسکو حتی اگر هم بخواهد نمی‌تواند همانند سال ۲۰۱۵ در کنار دمشق قرار بگیرد. شاید حالا تنها امید بشار اسد محدود به حمایت نظامی ایران باشد. حمایتی که حتی با تعهد ضمنی ایران برای حضور نظامی مستقیم در میدان نبرد نیز همراه بوده است. 

آیا سقوط بشار اسد و دمشق حتمی است؟ 

با وجود این‌که در دنیای سیاست هیچ قطعیتی وجود ندارد، اما حداقل‌هایی را پیرامون آینده تحولات نظامی با در نظر گرفتن توان نظامی و لجستیکی طرفین درگیری می‌توان مطرح کرد. در شرایط کنونی به نظر می‌رسد سقوط شهر استراتژیک حمص می‌تواند ضربه‌ای بزرگ به بشار اسد و ارتش سوریه باشد. ضربه‌ای که شاید بقا را برای حکومت مرکزی دشوار کند.

شاید در حال حاضر نگاه‌ها معطوف به فتح دمشق پش از کنترل حمص باشد، اما احتمالا قبل از حرکت تروریست‌هابه سوی دمشق این استان لاذقیه است که مورد هجوم قرار می‌گیرد. کنترل شهر حمص عملا امکان حمله به استان لاذقیه از دو سمت شمال و شرق را فراهم کرده است. لاذقیه که محل اصلی تجمع علویان است، می‌تواند مهر پایانی بر دوران حکمرانی شیعیان در سوریه نیز باشد. به طور حتم کنترل لاذقیه از سوی تروریست‌ها بزرگ‌ترین ضربه ممکن به بشار اسد خواهد بود و عملا موجی بزرگ از آوارگی جدید را به همراه خواهد داشت؛ بنابراین در نقطه فعلی باید کانون اصلی تمرکز را بر شهر حمص و آینده آن متمرکز کرد.

البته باید توجه داشت که با وجود غیبت روسیه، در صورت تصمیم ایران برای مداخله فراگیر در معادلات نظامی ورق به نفع حکومت مرکزی برگردانده شود. برای روشن شدن وضعیت شاید نیازی نباشد که چندان انتظار بکشیم؛ شاید در انتهای همین هفته بسیاری از معادلات به صورت شفاف نمایان شود.