پیشروی آرام جذام زمین در ایران؛ فرودگاه اصفهان و ورزشگاه جدید نقش جهان آب رفتند!

زی‌سان: پدیده فروشست زمین طی سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور تبدیل شده که هر روز ابعادی جدید از آن در استان‌های مختلف بروز پیدا می‌کند. در جدیدترین نمود، فرونشست زمین به فرودگاه اصفهان و ورزشگاه جدید نقش جهان رسیده است تا بیش از بیش زنگ‌های خطر دباره این پدیده خطرناک به صدا در آید. 

به گزارش «زی‌سان»، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و مسکن شهرسازی وزارت راه و شهرسازی گفت: نمونه شکاف‌های فرونشستی در اطراف فرودگاه اصفهان و حتی چمن ورزشگاه تازه تاسیس نقش جهان گزارش شده است.

علی بیت اللهی، در گفتگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان، درباره مطالعات خاک‌شناسی نوع خاک اصفهان گفت: فرونشست زمین در اصفهان یک فرونشست نامتقارن هست یعنی در یک جا‌هایی فرو نشست کم هست در یک جا‌هایی در کنار زون‌ها فرونشست زیادی را داریم.

وی با بیان اینکه این عدم بالانس در نشست باعث شکست خاک می‌شود، گفت: به عنوان نمونه و مثال، انگار یک طرف ساختمان نشست کمتری داشته باشد و یک طرف ساختمان یا پل نشست بیشتر باشد، در چنین حالتی، چون اینطور مستحدثات صلب هستند و قابل خم شدن نیستند شدیداً دچار ترک خوردگی و شکست می‌شوند و این باعث می‌شود که ما آثار فرونشست زمین را در اصفهان و هم در آثار تاریخی و هم در مستحدثات و منازل مسکونی این شهر زیاد ببینیم و متاسفانه این پدیده جزو پدیده‌های نادری هست که در اصفهان سراغ داریم.

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و مسکن شهرسازی وزارت راه و شهرسازی گفت: علاوه بر اینها یکی از عامل‌های افزایش خطر فرونشست زمین در اصفهان وجود خاک‌های واگرا هست خاک واگرا یعنی خاکی که وقتی خشک می‌شود در اثر افت سطح آب از هم باز می‌شود، نمونه بارز این شکاف‌های فرونشستی را در اطراف فرودگاه اصفهان و در شمال استادیوم تازه تاسیس نقش جهان و زمین‌های اطراف و حتی گزارش شده در زمین چمن این استادیوم نیز مشاهده شده است. این نوع خاک‌ها باز خطر فرونشست زمین را بیشتر و بیشتر می‌کند.

آمار هولناک از نرخ فرونشست زمین در ایران

آمار‌ها نشان می‌دهند مساحتی معادل ۵ درصد از خاک ایران (حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع) با ۳۶۰ منطقه دچار فرونشست است. نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که ایران دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است. اتحادیه اروپا ۴ میلی‌متر فرونشست زمین در سال را طبیعی اعلام کرده است؛ اما میانگین فرونشست در ایران ۱۵ برابر نرخ اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا است و در برخی از دشت‌ها حتی به ۳۶ سانتی‌متر می‌رسد.

این وضعیت در شرایطی است که بعد از سیل و زلزله، فرونشست زمین یکی ازمهم‌ترین ابرچالش‌های کشور است که هر روز بی سروصدا بخشی از زمین را می‌بلعد. با پیش بینی شرایط جوی می‌توان برای وقوع سیل آماده بود. با استحکام بخشی به سازه‌های ساختمانی هم می‌توان از بروز خسارت‌های سنگین در زلزله جلوگیری کرد، اما متاسفانه هیچ اقدامی برای فرونشست زمین در دشت‌های بزرگ ایران انجام نمی‌گیرد. همین بی سرو صدا بودن باعث شده است تا کمتر مورد توجه قرار گیرد.

به صدا در آمدن زنگ‌های خطر 

فرونشست در کشورمان چند برابر میانگین جهانی است و ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در محدوده تأثیرپذیری این پدیده زندگی می‌کنند. نرخ‌های فرونشست در ایران سرسام‌آور است و همراه با هند و برخی از ایالات آمریکا و چین بالاترین نرخ را دارد. 

فروردین ماه امسال علی بیت‌الهی رییس بخش خطر‌پذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی درباره نرخ فرونشست در ایران نسبت به متوسط نرخ جهانی گفت: مطالعات جهانی درخصوص نرخ فرونشست زمین در کشور‌های مختلف انجام شده و نشان می‌دهد حدود ٣ تا ۵ درصد پهنه‌های فرونشستی زمین در کل دنیا دارای نرخی بین ١٠ تا ١۵ سانتیمتر است. این میزان فرونشست و پهنه فرونشستی در دنیا به ندرت دیده می‌شود و نرخ فرونشست عمده پهنه‌ها زیر ١٠ سانتیمتر است. اما در ایران نرخ فرونشست در این پهنه‌ها به بالای ١۵ سانتیمتر می‌رسد. 

بیت الهی با بیان اینکه نرخ فرونشست در ایران بسیار بیشتر از بالاترین نرخ فرونشست در دنیا است، ادامه داد: «نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به ۴٠ سانتیمتر می‌رسد و در جنوب استان البرز و در نزدیکی پایتخت نرخ فرونشست بالای ٣٠ سانتیمتر در سال است. همچنین در برخی از نواحی استان اصفهان نرخ فرونشست به بیش از ١۵ سانتیمتر در سال می‌رسد. در جنوب تهران نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال ثبت شده و برخی از نواحی ورامین نرخ فرونشست بالای ٢٠ سانتیمتر در سال دارد. در مناطقی مانند نیشابور و کاشمر هم اعداد به مراتب بالاتر است. متاسفانه در ایران همواره راحت‌ترین گزینه برای دسترسی به آب، حفر چاه بوده است و عمدتا هم به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی فرونشست در ایران تشدید پیدا می‌کند.»

تهران رتبه نخست فرونشست

تهران در فرونشست زمین، گوی سبقت را از دیگر استان‌های کشور ربوده است و رتبه نخست فهرست فرونشست زمین در کشور به شمار می‌آید. برداشت بی‌رویه آب در سال‌های اخیر، همه دشت‌های هشت‌گانه تهران را دشت ممنوعه کرده است. آمار‌های متفاوتی برای فرونشست زمین در تهران از سوی مسئولان اعلام می‌شود. براساس آمار وزارت نیرو، میزان فرونشست در دشت ورامین ۱۳ سانتی‌متر، در دشت ری ۲۵ سانتی‌متر، در دشت تهران ۱۴ سانتی‌متر و در دشت شهریار ۳۶ سانتی‌متر ثبت شده است. 

رئیس بخش زلزله و فرونشست مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی نیز درباره فرونشست تهران گفته است که فرونشست تهران به سالانه ۲۴ سانتی‌متر رسیده است. همه این آمار‌ها گواه روشنی بر این مسئله است که حال تهران وخیم است و هرچه سریع‌تر برای بهبود حال تهران باید تدبیری اندیشید. یکی از متهمان اصلی فرونشست تهران چاه‌های غیرمجاز است. براساس آمار ۵۰ هزار حلقه چاه مجاز در تهران وجود دارد؛ اما آنچه به معضلی برای تهران تبدیل شده، وجود ۴۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز است. 

چاه‌هایی که بدون وقفه و بی‌محابا از آب‌های زیرزمینی برداشت کرده و موجب افت سطح سفره‌های زیرزمینی می‌شود. معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور اسفند سال گذشته گفت در استان تهران مناطقی وجود دارند که بیش از ۲۰ سانتی‌متر فرونشست دارند. در دنیا یک سانت یا دو سانتیمتر فرونشست ارقام بزرگی است، اما ما در مورد اعدادی چندین برابر آن صحبت می‌کنیم. 

فرونشست در دنیا دو عامل طبیعی و انسانی دارد. به طور میانگین، ۷۷ درصد فرونشست‌ها در دنیا به دلیل عوامل انسانی رخ می‌دهد. از این ۷۷ درصد، ۶۰ درصد آن به علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیر زمینی است. البته این آمار در ایران متفاوت است. در بسیاری مواقع آمار دقیقی از میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی نداریم، اما برآورد می‌شود که در ایران بالای ۹۵ درصد از فرونشست‌ها به دلیل برداشت از سفره‌های زیر زمینی رخ می‌دهد.