(عکس) کشف قدیمی‌ترین بقایای انسانی در ایران؛ دندان ۱۷۵ هزار ساله در غار قلعه‌کرد در استان قزوین

غار قلعه‌کرد در جنب روستایی به همین نام، در شرق کوه ساری، در دهستان «حصار ولیعصر» از توابع شهرستان آوج در استان قزوین قرار دارد و حالا با کشفیات اخیر باستان‌شناسان شهرت یافته است. این محوطه از نگاه حفظ شدگی بقایای جانوری از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است که باستان‌شناسان عمده دلیل آن را خشکی و کمبود رطوبت می‌دانند.

آن‌طور که در توضیحات باستان‌شناسان آمده، بقایای جانوری، بخش اعظم مواد فرهنگی حاصل از کاوش در غار قلعه‌کرد را شامل می‌شود. پستانداران بزرگی همچون انواع گونه‌های تک‌سم‌سانان، گاوسانان، و کل و بز بخش بزرگی از بقایای جانوری را به خود اختصاص داده‌اند.

در این میان، فراوانی گونه‌های مختلف اسب وحشی نکته قابل‌توجهی است. همچنین حضور نوعی اسب منقرض شدە مربوط به دوره زمین‌شناسی «پلیستوسن» به نام «هیدرونتین» (Equus hydruntinus) از نکات شاخص در مطالعۀ بقایای جانوری به شمار می‌رود.

در کنار بقایای پستانداران بزرگ جثه، حضور جانورانی همچون نوعی کرگدن دو شاخ منقرض‌شده (Stephanorhinus hemitoechus) که تا پایان دوره پلیئستوسن در اوراسیا زندگی می‌کرده و همچنین خرس قهوه‌ای (Ursus arctos) نیز قابل‌توجه است.

در کنار کشف‌های مربوط به بقایای جانوری، باستان‌شناسان ابزار‌های سنگی و بقایای انسانی‌ای در این غار کشف کردند که توجه‌ها را به خود جلب کرده است.

حامد وحدتی‌نسب، سرپرست کاوش‌های غار قلعه‌کرد، درباره شناسایی این غار به ما گفت:

غارنوردان از حدود ۶۰ سال پیش با غار قلعه کرد آشنا بودند و در این غار، فعالیت‌های غارنوردی انجام می‌دادند. ۱۲ سال پیش در بررسی باستان‌شناسی آن منطقه، تعدادی ابزار سنگی در دامنه ورودی غار پیدا شد و درباره قدمت و اهمیت آن نیز مقاله‌ای منتشر شد.

او درباره آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در این غار افزود:

پس از کشفیات اولیه، کاوش‌های باستان‌شناسی در این غار از سال ۹۸ آغاز و البته به‌دلیل همه‌گیری کرونا دچار وقفه دو ساله شد. تاکنون چهار فصل کاوش باستان‌شناسی به سرپرستی من و دکتر «ژیل بریون»، استاد موزه انسان‌شناسی پاریس در این غار ارزشمند انجام شده است.

وحدتی‌نسب در پاسخ به وجود آثار متاخر در غار، به موضوع مسدود بودن دهانه آن اشاره کرد و توضیح داد:

 در غار ۱۶۰ هزار سال وقفه بین لایه‌ها وجود دارد. آثار متاخرتری مربوط به دوران اسلامی و سفال‌های جدیدتر نشان می‌دهد که مدت‌ها دهنه این غار بسته بوده است.

ماجرای یک دندان شگفت انگیز نئاندرتال‌ها

یافته‌های غار قلعه‌کرد ارزش زیاد این غار باستانی را ثابت می‌کنن؛ اما در میان یافته‌ها، یک دندان ماجرای دیگری دارد. کاوش‌گران غار قلعه‌کرد یک دندان کودک در این غار پیدا کردند که حالا «قدیمی‌ترین بقایای انسانی کشف شده در ایران» به حساب می‌آید.

درمجموع ۲۰ دندان انسانی از کاوش‌های غار به دست آمده و تحقیقات روی آنها ادامه دارد؛ اما یک دندان توجه‌ها را به خود جلب کرده است. وحدتی‌نسب درباره این کشف گفت:

 این دندان مربوط به یک کودک ۹ تا ۱۱ است که بر اساس آنالیز‌های صورت‌گرفته به انسان نئاندرتال تعلق دارد. این دندان در لایه‌ای به دست آمده که قدمتی ۱۷۵ هزار ساله دارد؛ همچنین در کنار آن ابزار‌های سنگی مربوط به همین دوره نیز کشف شده است.

این باستان‌شناس با اشاره به کشف بقایای انسانی با قدمت یک میلیون و ۷۰۰ هزار سال در گرجستان، توضیح داد:

 دندانی که ما در غار قلعه‌کرد به دست آوردیم در این منطقه و به‌سمت جنوب غرب، یکی از بقایای بسیار قدیمی انسانی است و قدیمی‌ترین بقایای انسانی است که تاکنون در ایران یافت شده؛ البته قدمت خود غار بسیار بیشتر است و تاریخ‌گذاری فعلی ما ۴۵۵ هزار سال را نشان می‌دهد. اما با توجه نهشته‌های باقی‌مانده در غار، احتمال بیشتر بودن قدمت این غار وجود دارد.

سرپرست کاوش غار قلعه‌کرد با اشاره به این موضوع که این غار قدیمی‌ترین سکونتگاه انسان در فلات ایران است، تاکید کرد که غار قلعه‌کرد به سال‌ها کاوش مستمر نیاز دارد.

وضعیت حفاظتی غار قلعه‌کرد

غار‌های باستانی ایران همواره مورد سودجویی قاچاقچیان آثار تاریخی هستند. تخریب‌هایی که حفاری‌های غیرمجاز در غار‌ها ایجاد می‌کنند، سابقه طولانی دارد و کار را برای باستان‌شناسان سخت می‌کند. با این وجود، شرایط جغرافیایی غار‌ها نیز کار حفاظت از آنها را سخت کرده، هر چند که چنین محوطه‌های خاصی نیازمند توجه ویژه وزارت میراث فرهنگی در حوزه حفاظت است.

وحدتی‌نسب درباره وضعیت حفاظتی غار قلعه‌کرد گفت:

 این کشفیات اولیه در منطقه‌ای بود که قاچاقچیان قبل‌تر حفاری کرده بودند. متاسفانه قاچاقیان طی سال‌ها حفره‌های عمیقی در غار ایجاد کرده‌اند و به این غار آسیب‌های زیادی زده‌اند. غار ثبت ملی شده و در حال حاضر در ورودی برای غار تهیه شده و یگان حفاظت میراث فرهنگی نیز به‌طور دوره‌ای از آن بازدید می‌کند.

آثار کشف شده از غار قلعه‌کرد، از جمله دندان ۱۷۵ هزارساله یک کودک، این روز‌ها در قالب نمایشگاه آثار مربوط به «گزیده یافته‌های کاوش‌های اخیر باستان‌شناسی ایران» در موزه ملی به نمایش گذاشته شده است.

منبع: کجارو