چرا گردشگران خاک جزیره هرمز را به توبره کشیدند؟
جمعیت جزیره هرمز ۷ هزار نفر اعلام شده است. براساس آمار‌های شورای شهر، جزیره از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین روزانه تا ۸ هزار گردشگر را میزبانی کرده، بدون آنکه امکاناتی برای آنها داشته باشد. تخریبی که این حجم از گردشگر برای جزیره دارد باعث شده تا هرمز در صدر اخبار تخریبی محیط زیست قرار بگیرد. این بار، اما حضور گردشگران در جزیره فاجعه بارتر از همیشه بود. آنها رنگ یک بخش از ساحل را به طور کامل تغییر دادند و خاکش را به توبره کشیدند.
انتشار این تصاویر در فضای مجازی بسیاری از فعالان و کاربران ایرانی را در شبکه‌های اجتماعی برآشفت تا این سؤال را مطرح کنند که خاک هرمز را با خود می‌برند که چه کنند؟ خروج خاک‌های رنگی جزیره هرمز البته زخم تازه‌ای نیست، اما آنقدر عمیق شده که به گفته «افشین عسگری» کارشناس محیط زیست دیگر بعید است که بتوان رنگین کمان خاکی هرمز را دید. او به «ایران» می‌گوید: «گردشگران آنقدر خاک هرمز را در کیسه و شیشه کردند که رنگ خاک جزیره به یکی دو رنگ محدود شده است.»
بیش از دو دهه است که روزنامه‌نگاران نسبت به خروج خاک‌های رنگی، کانی‌ها و مرجان‌های هرمز هشدار می‌دهند. در سال‌های نه چندان دور این خاک به خارج از ایران هم صادر می‌شد. همچنین ورود رسانه‌ها به تعطیلی تنها معدن جزیره منجر شد.
«حاج محمد درویشی» عضو شورای شهر هرمز هم به «ایران» می‌گوید: «آن معدن همچنان تعطیل است و خاکی به خارج از کشور صادر نمی‌شود. اما گردشگران جای آن معدن را خالی کردند.»
افشین عسگری نیز می‌گوید: «یک محدوده ۶۰۰ متری خاک سیاه در هرمز وجود داشت که الان هیچ نشانی از آن وجود ندارد. کاملاً آن را جمع کردند و بردند.»
به گفته او گردشگران جزیره به خاک به عنوان یک شی‌ء تزئینی رنگی نگاه می‌کنند و هرکس می‌آید مقداری از آن را برمی دارد. این کارشناس یک نکته دیگر را هم یادآوری می‌کند که کمتر مورد توجه است. او می‌گوید: «تردد این جمعیت بدون برداشت خاک هم سواحل را تحت تأثیر قرار می‌دهد.» ساحل محل زیست زیستمندان دریایی و ساحلی زیادی است که کمترین تأثیر حضور این همه گردشگر به سفت شدن خاک ساحل منجر می‌شود و زیستمندان از جمله لاک‌پشت‌ها را در زمان تخم‌ریزی با مشکل روبه‌رو می‌کند. این موضوع آنقدر جدی است که کارشناسان پیشنهاد داده‌اند سواحلی که با حضور گسترده گردشگران روبه رو است- بویژه سواحلی که در آن امکان تردد خودرو وجود دارد- بعد از هر فصل گردشگری شخم زده شود!
لزوم نصب دستگاه ایکس ری در گیت ورودی
این کارشناس بحث را به سمت تجهیزات بندرگاهی می‌برد و می‌گوید: «هیچ تجهیزاتی برای شناسایی محتوای بار مسافر وجود ندارد. باید دستگاه ایکس ری وجود داشته باشد که بتوان محتویات بار گردشگر را دید و از خروج خاک جلوگیری کرد. الان فقط همیار‌های محیط زیست حضور دارند که معمولاً گردشگران به تذکر‌های آنان گوش نمی‌دهند.»
او معضل اصلی جزیره را فقدان امکانات گردشگری در زمان حضور بی‌حساب و کتاب گردشگران می‌داند و می‌گوید: «جزیره محدود و کوچک است. بدین ترتیب در مدت زمان کوتاهی تعداد زیادی بدون ضابطه وارد آن می‌شوند که نه وسایل بهداشتی وجود دارد، نه آب آشامیدنی و محل استقرار شبانه. فقط شناور‌ها پر و خالی می‌شوند. خدمات جزیره همین موتور‌های سه چرخه است که در خانه هر هرمزی یکی از آنها پیدا می‌شود. ما حتی برای این حجم از گردشگر دستشویی تعبیه نکرده‌ایم، خب این همه گردشگران کجا باید سرویس بهداشتی بروند؟ برای تأمین آب و غذا نیز با مشکل روبه‌رو می‌شوند. باید یک ظرفیتی برای جزیره در نظر گرفت.»
هیچ کس مسئولیت جزیره را نمی‌پذیرد
عسگری به حضور کوتاه مدت بنیاد برکت زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان امام (ره) اشاره می‌کند و می‌گوید: «این ستاد اعلام کرد که ساماندهی جزیره را به عهده می‌گیرد. نقشه هم آورد و درخواست کرد اعتبارات را هم به این ستاد بدهند. قرار بود رینگ اطراف جزیره را احداث کند و خود ستاد هم هزینه و هم اعتبار تخصیص بدهد. آمدند ۷-۶ ماه کار کردند و بعد گفتند اعتبار نداریم و رفتند.»
عسگری می‌گوید: «جزیره یک مدت دست منطقه آزاد قشم بود. قرار بود منطقه آزاد ساماندهی را به عهده بگیرد. بعد از آن آمدند گفتند که هرمز زیرمجموعه فرمانداری بندرعباس است و جزیره شهرداری هم دارد. محیط زیست هم آنجا فقط یک مرکز تحقیقات دارد. یعنی جزیره منطقه تحت مدیریت محیط زیست نیست که محیط زیست بخواهد در آن اعمال مدیریت کند. فقط در یک بخش کوچک از جزیره یک مرکز تحقیقات وجود دارد که روی جبیر (آهو)های جزیره متمرکز است. مثلاً جمع‌آوری سگ‌های ولگرد که آسیب زیادی به جبیر‌ها زد. محیط زیست نمی‌تواند در بحث گردشگری زیاد دخالت کند مگر این که آلودگی مشکوکی ببیند.» او البته خروج خاک‌های جزیره را بر عهده حوزه نظارتی محیط زیست می‌داند، اما آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و می‌گوید: «با این حجم از خروج خاک بعید می‌دانم محیط زیست کاری کرده باشد.»
زخم زباله
او یکی از مهم‌ترین زخم‌های حضور انبوه گردشگر را پسماند‌های به‌جا مانده از این حضور می‌داند که گاهی تعداد حضور افراد به یک میلیون نفر از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین می‌رسد و می‌گوید: «گردشگر از غذای حاضری استفاده می‌کند و دو برابر یک انسان معمولی زباله تولید می‌کند.» عسگری به وجود گسترده شیشه‌های نوشابه و بطری آب معدنی در یک محدوده از جزیره اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیشنهاد دادیم که یک درصدی روی بلیت گردشگر ببرند تا صرف ساماندهی پسماند‌ها شود. چون شهرداری جزیره می‌گوید من اعتباراتم محدود است و این اعتبار برای پسماند مردم جزیره است. وقتی سه میلیون جمعیت در یک محدوده یک ماهه وارد جزیره می‌شود، بنابراین حجم عظیمی از زباله نیز تولید می‌شود. پس هزینه دفع پسماند آن با کیست؟»
او با اظهار تأسف می‌گوید: «هیچ‌کس وارد موضوع پسماند نمی‌شود و جزیره پر از زباله شده است.» عسگری می‌پرسد: «متولی مدیریت این حجم عظیم از گردشگر کیست؟ میراث فرهنگی، شهرداری، فرمانداری یا استانداری است؟ مثلاً ما در استانداری ساختار امور جزایر داریم که در حد معاون استاندار فعالیت می‌کند، اما وظایف آنها مشخص نیست.» او هشدار می‌دهد: «اگر وضعیت به همین شکل بماند تا ۵ سال دیگر اثری از جزیره هرمز باقی نمی‌ماند.»
ترک فعل در جزیره
درویشی عضو شورای شهر، متولی اصلی جلوگیری از خروج خاک هرمز را منابع طبیعی می‌داند و می‌گوید: «ادارات دولتی در جزیره به صورت نمایندگی با حضور یک تا سه نفر اداره می‌شوند. مثلاً منابع طبیعی یک نیرو دارد و به رغم درخواست‌هایی که در سال‌های متمادی شده، نیرو نمی‌دهند. منابع طبیعی و محیط زیست هم که اصلاً در این ماجرا حضور ندارند و با بهانه اینکه ما نیرویی نداریم، خودشان را عقب کشیده‌اند.»
او به قرار و مدار‌های سال گذشته نیز نقبی می‌زند و می‌گوید: «سال قبل فرماندار سابق بندرعباس قول ایجاد گیت بازرسی در زمان خروج گردشگر را دادند، اما متأسفانه این قول به سرانجام نرسید.»
عضو شورای جزیره متولی تأمین هزینه گیت را اداره بنادر هرمزگان با همکاری منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان و فرمانداری بندرعباس می‌داند و می‌گوید: «جزیره از پس تأمین هزینه ایجاد گیت بازرسی برنمی‌آید.» او به گیت بازرسی ورودی اسکله شهید حقانی بندرعباس نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «اما همین گیت بازرسی هم پیوسته کار نمی‌کند، زیرا آخرین شناور هرمز ۹ شب حرکت می‌کند که آن زمان گیت دایر نیست؛ بنابراین هرکس می‌تواند هرچیزی می‌خواهد ببرد.»
او تنها ارگان داخل جزیره که از گردشگر درآمد دارد را شهرداری اعلام می‌کند که آن هم سرفصل‌های مشخصی برای خرج کرد این اعتبار دارد. درویشی زیرساخت‌های جزیره هرمز را بسیار ضعیف توصیف می‌کند و می‌گوید: «جزیره هرمز یک منطقه شهری کوچکی دارد و ۹۰ درصد آن کوه است. همچنین از ۴۲ کیلومتر تقریباً ۴۰ کیلومتر کوه و خارج از شهر است.» به گفته درویشی، امکانات شهرداری در حد همین دو کیلومتر است و امکان ایجاد رینگ دور جزیره وجود ندارد.
درویشی افزود: «درآمد شهرداری از حضور گردشگر به صورت متوسط ماهی یک میلیارد تومان است.»
او معتقد است که اعتبار‌های شهرداری برای تعمیر خرابی ماشین‌آلات، جمع‌آوری پسماند، خرید آب به دلیل فقدان آب لوله کشی، تأمین آب برای سرویس‌های بهداشتی خارج از شهر، اورهال (تعمیر اساسی) کردن سرویس بهداشتی و... هم کفایت نمی‌کند. وی همچنین گفت: «شهرداری هزینه‌های عمرانی دیگری هم دارد. الان فضای سبز جزیره به دلیل نبود آب وضعیت بدی دارد. البته شهرداری به لحاظ قانونی وظیفه‌ای در قبال حفاظت از خاک‌های خارج از شهر ندارد، اما به دلیل ترک فعل برخی از دستگاه‌ها مثل منابع طبیعی، محیط زیست، اداره بندر و... همه مسئولیت‌ها به گردن شهرداری افتاده است.»
او می‌پرسد: «مگر هرمز جزیره گردشگری نیست؟ چرا اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمز فقط دو نفر نیرو دارد؟ متولی نظارت روی سایت‌های گردشگری کیست؟»
منبع: ایران
