احمد عوده کیست؛ آیا «مرد روسیه در جنوب» به رقیب احمد شرع تبدیل می‌شود؟

زی‌سان: احمد عوده به‌عنوان «مرد روسیه در جنوب» و «معمار توافق‌ها» با حکومت سابق سوریه شناخته می‌شود. او هم علیه گروه داعش و هم علیه نیرو‌های بشار اسد جنگیده، هرچند در برخی مقاطع نیز در ارتش سوریه فعالیت داشته است. او در عین حال به وضوح خود را از حزب‌الله دور نگه داشته است.

در طی یک دهه گذشته، داستان زندگی احمد عوده با فراز و نشیب‌های فراوان و ارتباطات پیچیده و متناقض همراه بوده است. اما او کیست و چرا به تازگی نامش بیشتر مطرح شده است؟

در ساعات اولیه صبح هشتم دسامبر، زمانی که دمشق با خبر ارتش سوریه به افسرانش درباره سقوط حکومت اسد بیدار شد، احمد عوده مبارز چهل ساله در حالی دیده شد که با نیرو‌های خود در خیابان‌های خالی پایتخت حرکت می‌کرد. هنوز اعضای ستاد عملیات نظامی وارد دمشق نشده بودند و این اقدام از دید برخی تلاشی برای جلب توجه و رقابت با احمد شرع تلقی شد، فرماندهی که از شمال به سوی پایتخت در حرکت بود.

این لحظه تاریخی که از سوی جبهه جنوب به عنوان «شکستن زنجیرها» در پایتخت توصیف شد، به منزله شورش علیه توافق‌هایی بوده که احمد عوده طی سال‌ها با رژیم سابق سوریه، تحت حمایت روسیه منعقد کرده بود.

تحولات ناگهانی و ائتلاف‌های متغیر

احمد عوده اهل شهر بصرى در استان درعا است. او در دانشگاه دمشق ادبیات انگلیسی خوانده و خدمت نظام وظیفه خود را در ارتش سوریه به پایان رسانده است. بعد از آن، به گفته یک منبع نزدیک به او که نخواست نامش فاش شود، همراه با خانواده‌اش به امارات مهاجرت کرده است.

اما غیبت او طولانی نشد. یک سال پس از آغاز انقلاب سوریه از درعا، به کشور بازگشت و در مبارزات مسلحانه علیه رژیم شرکت کرد. او به ارتش آزاد سوریه پیوست و فرماندهی گردان «شباب السنة» (جوانان سنی) را بر عهده گرفت. این گردان در طول زمان گسترش یافت و چند بار نامش تغییر کرد تا اینکه در ژوئیه ۲۰۱۸ با حکومت سوریه به توافق رسید.

آن طور که در وب‌سایت تاریخ شفاهی سوریه آمده، احمد عوده سه برادر خود را در جریان نبرد در کنار ارتش آزاد سوریه از دست داد، در حالی که خودش نیز همراه با گروه تحت فرماندهی‌اش در درعا می‌جنگید. او در سال ۲۰۱۴ به جبهه جنوبی ارتش آزاد سوریه پیوست و سپس کنترل شهر بصرى را به دست گرفت.

بازگشت او به درعا با مخالفت‌هایی همراه بود. گفته می‌شود که او هیچ‌گاه با جبهه نصرت و دیگر گروه‌های اسلامگرای افراطی حاضر در این شهر رابطه خوبی نداشت، هرچند برای هدفی بزرگتر یعنی سرنگونی حکومت اسد، در کنار آنها جنگید.

از حمایت مرکز عملیات نظامی تا تامین مالی محدود روسیه

با گذشت زمان، گروه احمد عوده یکی از گروه‌های اصلی با بیشترین حمایت مالی در استان درعا شد، و از مرکز عملیات نظامی به رهبری آمریکا که مقر آن در اردن بود، کمک مالی دریافت می‌کرد.

علاوه بر این به گزارش رسانه‌ها، به دلیل رابطه خانوادگی با خالد المحامید، یکی از تاجران سوری ساکن امارات، از این کشور نیز حمایت مالی و بودجه دریافت کرد.

اما این حمایت‌ها در پایان سال ۲۰۱۷ متوقف شد. به گفته منبع نزدیک به او، تامین مالی به «حداقل» رسید و بیشتر محدود به پرداخت حقوق نیرو‌ها بود. این بار، منابع مالی از روسیه تأمین می‌شد.

در سال ۲۰۱۸ نیرو‌های دولتی سوریه یک عملیات نظامی برای بازپس‌گیری جنوب آغاز کردند که با توافقی با روسیه، حامی بشار اسد، همراه بود. این توافق شامل تسلیم سلاح‌های سنگین و تعیین تکلیف وضعیت بازداشت‌شدگان بود.

به گفته همان منبع، در این دوره احمد عوده فرمانده لشکر هشتم شد که از نظر سازمانی بخشی از ارتش رسمی سوریه به حساب می‌آمد. او همچنین در اواخر سال ۲۰۲۰ به «سپاه پنجم» پیوست که زیر نظر شعبه امنیت نظامی فعالیت می‌کرد.

با این حال، او همچنان از نیرو‌های رژیم مستقل باقی ماند و فرماندهی انحصاری بر نیرو‌های خود را که شامل چند هزار نفر می‌شد، حفظ کرد.

دوره‌ای که پس از آن طی شد، چندان آرام نبود. شهر‌های جنوبی شاهد درگیری‌های پراکنده‌ای در حومه درعا بودند، چه میان نیرو‌های ارتش نظامی و امنیت نظامی، و چه میان برخی گروه‌های شورشی محلی و نیرو‌های رژیم. در این دوره احمد عوده بین درعا و اردن، محل اقامت خانواده‌اش، در رفت‌وآمد بود. او دو همسر دارد و پدر شش پسر و دو دختر است.

نام او بار دیگر در اکتبر ۲۰۲۲ مطرح شد، زمانی که نیروهایش در یک رشته عملیات علیه هسته‌های گروه داعش شرکت کردند. یکی از این عملیات‌ها منجر به کشته شدن ابوالحسن هاشمی قرشی، رهبر داعش، در منطقه جاسم شد.

با آغاز عملیات «بازدارندگی تجاوز» به رهبری هیئت تحریر شام و با حمایت ترکیه علیه رژیم سوریه در اواخر نوامبر، گروه‌های جنوب هم شروع به حرکت کردند و برخی از مواضع دولتی و مراکز امنیتی و نظامی را تصرف کردند. در ششم دسامبر «اتاق عملیات جنوب» تشکیل شد که شامل گروه‌های مسلحی از درعا، سویدا و قنیطره بود. این نیرو‌های متحد پیشروی خود را به سمت دمشق آغاز کردند.

قبل از ساعت شش صبح روز ۸ دسامبر، احمد عوده و همراهانش اولین نیرو‌های مخالف بودند که وارد میدان اموی دمشق شدند و حدود نیم ساعت بعد از آن، مردم سوریه خبر سقوط حکومت اسد را شنیدند. نیرو‌های این ائتلاف در برخی از مراکز حیاتی و اصلی پایتخت مستقر شدند، اما تنها چند ساعت بعد به دستور فرمانده خود به جنوب بازگشتند.

منبع نزدیک به احمد عوده به بی‌بی‌سی گفت که این بازگشت «برای جلوگیری از مشکلات یا درگیری در ساعات اولیه پیروزی» انجام شد و افزود: «ما ارتشی نداشتیم که بتواند از پایتخت محافظت کند». این اظهار نظر به کمبود امکانات نیرو‌های تحت امر عوده در مقایسه با هیئت تحریر شام اشاره دارد.

با وجود آن که مقام‌های جدید خواهان انحلال تمام گروه‌های مسلح شده بودند، اتاق عملیات جنوب تصمیم گرفت سلاح‌های خود را حفظ کند. با این حال آنها اعلام کردند که حاضرند زیر نظر وزارت دفاع جدید فعالیت کنند.

نقش رهبری در آینده؟

منبع نزدیک به احمد عوده او را به عنوان «فردی با تفکر قوی، شخصیتی قدرتمند و توانایی تاثیرگذاری بر اطرافیانش» توصیف می‌کند و امیدوار است که او در آینده نقش بیشتری در رهبری ایفا کند. این امید و آرزو‌ها ممکن است برای رهبران کنونی خوشایند نباشد، به ویژه با شایعات و گمانه‌زنی‌هایی که درباره جاه‌طلبی‌های عوده برای نقش‌آفرینی در آینده سوریه مطرح شده است.

او با اتکا به اتحاد‌های منطقه‌ای خود، احتمالا تهدیدی برای چهره جدید رهبری در سوریه، یعنی احمد شرع محسوب می‌شود که برای جلب حمایت و شناسایی بین‌المللی تلاش می‌کند.

عبدالله علی، روزنامه‌نگار روزنامه النهار لبنان و کارشناس مسائل گروه‌های اسلامی، به خروج «بی‌دردسر» نیرو‌های مسلح از دمشق به سمت جنوب اشاره می‌کند و می‌گوید: «همین نیرو‌ها که برای کنترل یک گذرگاه ماه‌ها می‌جنگیدند، وقتی پای اداره کشور به میان آمد، به سادگی عقب‌نشینی کردند. این می‌تواند نشان‌دهنده وجود توافق‌های بین‌المللی باشد که قدرتی فراتر از آنها دارد.»

او ادامه می‌دهد: «اگر ماموریت عوده ایجاد خطر برای احمد شرع بود، از دمشق خارج نمی‌شد. اما عقب‌نشینی او نشان می‌دهد که نقش او محدود به درعا و جنوب است.» عبدالله علی معتقد است که عوده و گروهش به اداره درعا پایبند هستند و از ساختار‌های جدید ارتش سوریه و انتصاب‌هایی که رهبران گروه‌های جنوب، ارتش آزاد و افسران جداشده را نادیده گرفته، ناراضی‌اند.

با این حال هرگونه تنش یا درگیری با این گروه ممکن است بر چالش‌های پیچیده‌ای که احمد شرع در جبهه‌های مختلف با آنها روبه‌رو است، بیفزاید. این موضوع به ویژه با توجه به حساسیت جبهه جنوبی که هم مرز با اسرائیل است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

عبدالله علی همچنین می‌گوید بر کسی پوشیده نیست که امارات، مصر و عربستان سعودی از وضعیت کنونی سوریه «ناراضی» هستند. این مسئله ممکن است پرسش‌هایی را درباره نقش احتمالی احمد و تقابل او با رهبری فعلی مطرح کند، به ویژه با توجه به حمایت عربی منطقه‌ای که از او می‌شود.

به گفته علی این کشور‌ها یا به دولت جدید سوریه کمک خواهند کرد تا کنترل امور کشور را به دست بگیرد، یا از یک انقلاب ضد دولتی حمایت خواهند کرد.