داستان لغو حجاب اجباری در کشور‌های اسلامی

روزنامه سازندگی نوشت: صدور بیانیه‌ای تحمیل هرگونه پوشش یا دخالت در حجاب زنان کشور سوریه را ممنوع اعلام کرد. در این بیانیه آمده است: «ما تاکید می‌کنیم که آزادی شخصی برای همه تضمین شده است و احترام به حقوق افراد اساس ساختن یک میهن متمدن است». اگر این گروه برآمده از القاعده، بر عهد خود با مردم سوریه پا برجا بماند، احتمالاً حجاب اجباری تنها برای دو کشور ایران و افغانستان به‌عنوان مساله باقی خواهد ماند و اجباری است. سازندگی به این بهانه به مساله لغو حجاب اجباری در میان کشور‌های مسلمان پرداخته است.

تحول در عربستان

عربستان سعودی به‌عنوان کشوری اسلامی که خواستگاه اصلی دین اسلام هم است تا حدود چهار سال پیش، محدودیت‌هایی در زمینه حجاب برای زنان داشت، اما این محدودیت‌ها از چهار سال پیش برداشته شد. وزارت کشور عربستان سعودی در راستای برنامه اصلاحات ولیعهد سعودی با صدور دستورالعملی فوری به مراجع امنیتی و نظامی، برخورد با زنان بی‌حجاب را از تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۰ ممنوع اعلام کرد و بر همین اساس، قانون حجاب اجباری در تمام شهر‌های سعودی به جز دو شهر مکه و مدینه لغو و آزادی عمل زنان به رسمیت شناخته شد. اوایل سال ۲۰۲۴، اما تصاویر و ویدئو‌هایی از شهر مدینه منتشر شد که نشان می‌داد زنان بدون پوشش اسلامی وارد مسجدالنبی شده‌اند. همزمان با به قدرت رسیدن بن‌سلمان در عربستان برخی دیگر از محدودیت‌ها درباره زنان ازجمله منع رانندگی یا محدودیت برای سفر خارج از کشور بدون محارم مرد هم برداشته شد.

قانونی که دو سال بیشتر دوام نیاورد

کنش‌گری مردم در مصر برای برداشته شدن حجاب اجباری که البته بیشتر عرفی بود، تقریباً از اوایل قرن نوزدهم آغاز شد. یک زن مصری در سال ۱۹۲۳ در اسکندریه کشف حجاب کرد و از آن پس، این موضوع به‌عنوان یک مساله مهم قابل بحث، مطرح شد. میان دولتمردان هم در این‌باره اختلاف‌نظر‌های زیادی وجود داشت تا جایی که حتی جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهوری مصر هم در یکی از سخنرانی‌های خود از آن می‌گوید. او با اشاره به درخواست مرشد وقت اخوان‌المسلمین برای اجبار حجاب در خیابان‌های مصر و رد آن توضیح می‌دهد: «به او گفتم وقتی شما نمی‌توانی برای دختر خودت که دانشجوی پزشکی و بی‌حجاب است، تعیین‌تکلیف کنی و نسخه اجبار حجاب را بپیچی، من چطور می‌توانم برای ۱۰ میلیون زن مصری این اجبار را جاری کنم؟» این مناقشات ادامه داشت تا جایی که ۳۲ سال پیش دولت مصر نهایتاً قانون با حجاب بودن کارکنان زن دولت را تصویب کرد، اما دو سال بعد لغو شد و پس از آن هم، تلاش‌ها برای اجباری شدن حجاب در این کشور بی‌نتیجه ماند.

ناکامی نمایندگان در عراق

کشور عراق با وجود داشتن اماکن مذهبی، هیچ قانونی برای اجبار حجاب بر زنان ندارد با این حال در گذشته در آنجا هم گاهی گروه‌های خودسر و وابسته به القاعده به آزار و اذیت زنان می‌پرداختند. در دهه گذشته نیز برخی احزاب و نمایندگان مجلس عراق چندین‌بار برای اجباری کردن حجاب خیز برداشتند و در نتیجه این تلاش‌ها، شورای استان کربلا در سال ۲۰۱۷ لایحه‌ای برای اجباری کردن حجاب در شهر کربلا تصویب کرد؛ لایحه‌ای که نهایتاً در دادگاه عالی عراق لغو شد. برخی نمایندگان مجلس عراق هم سال گذشته همچنان تلاش‌های خود را برای اجباری کردن حجاب ادامه دادند، اما باز هم، درخواست آنها در صحن مجلس رد شد.

تضمین آزادی شخصی طبق قانون

حجاب در کشور عمان هم براساس ماده ۱۸ قانون اساسی مصوب ۱۹۹۶ در این کشور اجباری نیست. در این ماده آمده است: «آزادی شخصی بر طبق قانون برای همه تضمین شده است و جایز نیست که کسی دستگیر شود، یا باز پرسی شود، یا بازداشت شود، یا زندانی یا اینکه اقامتش در جایی محدود شود، یا آزادی اقامتش، یا سفرش مقید شود مگر بر طبق قانون». در این قانون ۸۱ماده‌ای هیچ اشاره‌ای به حجاب زنان نشده است.

قطر، امارات، لبنان و سایر کشور‌های اسلامی

بر پایه ماده ۱۹، قانون اساسی مصوب ۱۹۷۲در کشور قطر، حجاب اجباری نیست. در امارات براساس مصوبات ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰ دولت، زنان با پوشش دلخواه عرفی می‌توانند در اماکن دولتی و عمومی حاضر شوند. اردن کشور دیگری است که سال ۱۹۴۶ برابری زنان و مردان را در ماده ۱۷ قانون اساسی تضمین کرده است و تلاش‌های نمایندگان این کشور در سال ۲۰۲۳ برای اجباری کردن در مدارس هم ناکام ماند. در قانون اساسی لبنان مصوب سال ۱۹۴۳ بر پایه اصل هفتم، هشتم و نهم آزادی‌های شخصی و عقاید تضمین شده است.

در اصل هفتم آمده است: «تمامی مردم لبنان در قبال قانون با هم برابر هستند. آنها همچنین از حقوق مدنی و سیاسی یکسان برخوردار و به یک میزان مسئولیت‌ها و وظایف عمومی را بدون هیچ تبعیضی عهده دارند». در اصل هشتم این قانون نیز آمده: «آزادی‌های شخصی تضمین شده و در حمایت قانون است. هیچ‌کس را نمی‌توان جز براساس مفاد قانونی دستگیر یا بازداشت کرد و تعیین جرم و مجازات فقط به موجب قانون انجام می‌گیرد». در دو دهه اخیر، البته تلاش‌های از سوی احزاب تندرو برای اجباری کردن حجاب انجام شد، اما به نتیجه نرسید. مهدی نصیری، سردبیر سابق کیهان هم تیرماه سال ۱۴۰۱ درباره نگاه سیدحسن نصرالله به حجاب در لبنان نوشت: «چند سال پیش در سفری به لبنان، در موزه نظامی و جنگ ۳۳روزه حزب‌الله با اسرائیل حضور یافتم و شاهد حضور بانوان بی‌حجاب و بعضاً کمی عریان بودم. از مسئول موزه پرسیدم، محدودیتی برای ورود خانم‌های بی‌حجاب ندارید؟ گفت: ابداً. سیدحسن و حزب‌الله مانع حضور هیچ‌کسی با هیچ پوششی در اینجا نمی‌شوند».

یمن، سوریه، الجزایر، بحرین، تونس، مراکش و سودان سایر کشور‌های اسلامی هستند که در آنها حجاب اجباری نیست و اگر قانون یا مصوبه‌ای درباره آن وجود داشته، لغو شده است. سال ۲۰۲۲ حوثی در نواحی تحت کنترل خود حجاب را اجباری کردند، اما این دستور هم در کمتر از یک سال لغو شد. درحال حاضر حجاب در هیچ کدام یک از کشور‌های اسلامی جز، حکومت امارت اسلامی افغانستان و جمهوری اسلامی ایران اجباری نیست. طالبان با حضور دوباره خود در افغانستان در سه سال گذشته، فشار‌ها در زمینه حجاب را بر زنان این کشور بیشتر کرد و دستورالعمل‌های عجیبی برای زنان نوشت. وزارت امر به معروف، نهی از منکر طالبان ۱۷ اردیبهشت سال ۱۴۰۱ اعلام کرد که از این بعد زنان و دختران در افغانستان باید چشم‌ها، بدن و صورت‌شان را بپوشانند و زنان از روبنده که چهره آنها را کاملاً می‌پوشاند، استفاده کنند.

در ایران هم با وجود یک بند در قانون مجازات اسلامی هیچ قانون دیگری درباره حجاب وجود نداشت تا اینکه نمایندگان مجلس لایحه عفاف و حجاب را در ۷۴ ماده با عنوان حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب تصویب کردند و نهایتاً نیز این لایحه با وجود فراز‌ونشیب‌های بسیار، مهرماه امسال در شورای نگهبان تایید شد. درحال حاضر نیز قالیباف از ابلاغ آن در ۲۳ آذرماه خبر داده است آن هم در شرایطی که همچنان بسیاری از کارشناسان و گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی نسبت به اجرای آن انتقاد دارند و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور هم گفته است درباره آن ابهام دارد.