تغییر رنگ ادرار، بوی ادرار و ظاهر ادرار نشانه چیست؟

ادرار یکی از راه‌هایی است که بدن سموم و مواد ناخواسته را از بدن دفع می‌کند. وظیفه کلیه‌ها این است که آب اضافی و مواد زائد شامل برخی دارو‌ها را از جریان خون و سایر نواحی بدن حذف کنند.

اولین ادرار بعد از بیدار شدن در صبح، اغلب تیره‌ترین و غلیظ‌ترین ادرار است و پس از این که فرد شروع به نوشیدن مایعات در طول روز کرد رنگ ادرار روشن می‌شود.

ادرار به عنوان راهی برای سنجش کم‌آبی بدن

ادرار بیشتر حاوی آب است. در واقع، حدود ۹۵ درصد از ادرار آب است و بقیه‌ی آن شامل مواد معدنی، اسید‌اوریک، ویتامین‌ها، آنزیم‌ها و اسید صفراوی به نام اوروبیلین (urobilin) است که به ادرار رنگ زرد می‌دهد. رنگ ادرار برای تعیین این که آیا آب کافی در طول روز وارد بدن شده است یا خیر، روش قابل اعتمادی است. ادراری که به رنگ کاهی یا تقریباً بی‌رنگ است به معنای دریافت آب کافی است، در‌حالی‌که رنگ زرد تیره‌تر اغلب به این معنی است که بدن فرد کم‌آب شده است.

ادرار طبیعی چگونه به نظر می‌رسد؟

ادرار طبیعی به رنگ زرد کمی شفاف است که اغلب به آن «کاهی رنگ» می‌گویند. میزان وجود رنگ زرد با میزان آب بدن در نوسان است. فردی که به خوبی هیدراته است و روزانه شش تا هشت لیوان آب می‌نوشد، معمولاً ادرار زرد روشن دارد. فردی که کمتر از آن‌چه باید آب می‌نوشد، ممکن است ادرار زرد تیره‌تری داشته باشد؛ زیرا با توجه به این که بدن آب را نگه می‌دارد، ادرار بیشتر زرد و غلیظ می‌شود.

یک فرد عادی بسته به مقدار آبی که در طول روز می‌نوشد، ممکن است شش‌بار یا بیشتر در روز از دستشویی استفاده کند. مصرف آبِ بیشتر معمولاً به معنای مراجعه بیشتر به سرویس بهداشتی است.

دلایل زیادی وجود دارد که می‌توانند رنگ ادرار را تغییر دهند یا باعث شوند بوی مربوط به ادرار با آنچه که معمول است، متفاوت باشد. بسیاری از دلایل تغییر رنگ ادرار رایج بوده و نشانه‌ی هیچ مشکل جدی نیستند، با این حال، اگر انتظار آن را نداشته باشید، ممکن است دیدن ادرار با رنگ عجیب‌و‌غریب برای‌تان شوکه‌کننده باشد.

علائم عفونت ادراری

هنگامی که افراد در مورد ظاهر یا بوی ادرار خود نگران می‌شوند، معمولاً نگران این هستند که ممکن است عفونت دستگاه ادراری یا UTI داشته باشند. عفونت دستگاه ادراری، عفونتی است که کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه یا مجرای ادرار را درگیر می‌کند. این عفونت ممکن است در یک ناحیه وجود داشته باشد یا ممکن است بیشتر از یک ناحیه از دستگاه ادراری را درگیر کند.

داشتن ادرار با ظاهر غیرعادی یا بوی غیرعادی بدون وجود عفونت کاملاً امکان‌پذیر است. همچنین ممکن است شرایطی مشابه عفونت ادراری داشته باشید که در آن باکتری در ادرار وجود داشته باشد، اما علائمی را از خود نشان ندهید. این وضعیت باکتریوری بدون علامت (Asymptomatic bacteriuria) نامیده می‌شود.

آزمایش ادرار، آزمایشی است که برای بررسی رنگ و محتوای ادرار استفاده می‌شود و می‌تواند همراه با کشت ادرار وجود عفونت را تعیین کند.

علائم عفونت دستگاه ادراری شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:

تکرر ادرار

نیاز به دستشویی رفتن بیش از‌حد معمول

ادرار بدبو

گاهی اوقات بوی بدی در این نوع عفونت وجود دارد

ادرار دردناک

سوزش در هنگام دفع ادرار و گاهی اوقات پس از ادرار، ممکن است نشان‌دهنده وجود سوزش یا عفونت باشد

تأخیر در ادرار

مشکل در شروع جریان ادرار هنگام تلاش برای ادرار کردن

ادرار کدر

عفونت دستگاه ادراری می‌تواند باعث شود ادرار به جای این که شفاف باشد، کدر به نظر برسد

فشار یا درد مثانه

برخی از افراد هنگام ابتلا به عفونت، فشار یا درد را در مثانه که چند سانتی‌متر زیر ناف است، تجربه می‌کنند

کمر درد

پیلونفریت که بیشتر به‌عنوان عفونت کلیه شناخته می‌شود، می‌تواند باعث کمردرد (سمت چپ، سمت راست یا هر دو طرف) در ناحیه بالای کلیه‌ها شود

تب

افزایش دما در طول عفونت ادراری شایع است، اما همیشه وجود ندارد. تب می‌تواند نشان‌دهنده‌ی افزایش شدت عفونت باشد

خستگی

داشتن هرگونه عفونت در بدن می‌تواند منجر به تب شود

هذیان

برخی از افراد به‌ویژه افراد مسن ممکن است در هنگام وجود عفونت ادراری، تغییرات شدید و ناگهانی را در توانایی تفکر خود تجربه کنند. این سردرگمی معمولاً زمانی برطرف می‌شود که عفونت به طور مؤثر درمان شود، اما ممکن است چند روز طول بکشد تا بهبود یابد

سپسیس

عفونت دستگاه ادراری درمان‌نشده، می‌تواند به عفونت سیستمیک جدی‌تری به نام سپسیس تبدیل شود که به داخل خون منتقل می‌شود. به این بیماری یوروسپسیس نیز گفته می‌شود و نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی اغلب از طریق تزریق داخل وریدی و بستری شدن در بیمارستان دارد

ظاهر غیرطبیعی ادرار

ادرار کدر

ادرار ممکن است به دلایل رسوب در ادرار، نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی قبل از رفتن به دستشویی، مشکلات پروستات، بیماری‌های مقاربتی مانند سوزناک یا بزرگ شدن پروستات کدر شود. همچنین، وجود عفونت ممکن است منجر به حضور گلبول‌های سفید یا قرمز خون و چرک در ادرار شود که می‌تواند باعث تیرگی شود.

ادرار کف‌آلود

ادراری که کف‌آلود یا حباب‌دار به نظر می‌رسد معمولا نتیجه جریان بسیار شدید ادرار است. این ممکن است به معنای فشار شدیدتر از حد معمول برای ایجاد جریان ادرار یا حتی افزایش فشار خون باشد. اگر این شرایط با گذشت زمان ادامه داشت، ممکن است لازم باشد آزمایش ادرار انجام دهید. همچنین ادرار کف‌آلود می‌تواند نشانه‌ای از افزایش پروتئین در ادرار باشد که می‌تواند نشانه‌ی مشکل کلیه باشد.

ادرار آبی یا سبز

اغلب به دلیل وجود رنگ خوراکی ایجاد می‌شود. غذا‌های با رنگ‌های غلیظ مانند مارچوبه، می‌توانند منجر به تغییر رنگ ادرار شوند. همچنین ادرار سبز می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وجود باکتری سودوموناس، یک بیماری بسیار نادر به نام پورفیری یا رنگ‌های مورد استفاده برای آزمایش‌های پزشکی باشد. برخی از داروها، از جمله پروپوفول، تاگامت، متیلن بلو، آمی تریپتیلین و ایندوسین باعث ایجاد رنگ ادرار سبز-آبی می‌شوند.

این معمولاً نشانه‌ای از مشکل کلیوی نیست، اما همچنان ممکن است برای بیمار ناآگاهی که این دارو‌ها را مصرف می‌کند، هشدار‌دهنده باشد. همچنین یک بیماری ارثی نادر وجود دارد که سطح کلسیم را افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث ادرار آبی شود؛ این بیماری معمولاً به‌عنوان «سندرم پوشک آبی» شناخته می‌شود.

ادرار کهربایی یا قهوه‌ای

شایع‌ترین علت تیره شدن ادرار، کم‌آبی است؛ با بدتر شدن کم‌آبی ادرار تیره می‌شود، اما این رنگ می‌تواند نتیجه‌ی بیماری کلیوی یا کبدی نیز باشد. رابدومیولیز، وضعیتی که در نتیجه‌ی آسیب عضلانی ایجاد می‌شود و می‌تواند ادرار را تیره کند که اغلب به آن «ادرار به رنگ چای» می‌گویند. لوبیا‌ی فاوا و ریواس نیز می‌توانند باعث تیره شدن ادرار شوند. هنگامی که کبد آن‌قدر بیمار است که نمی‌تواند کار خود را برای حذف بیلی‌روبین از جریان خون انجام دهد، کلیه‌ها ممکن است به این روند کمک کنند. بیلی‌روبین معمولاً با مدفوع از بدن خارج می‌شود و دلیل قهوه‌ای شدن مدفوع همین است. هنگامی که کلیه‌ها به حذف بیلی‌روبین از بدن کمک می‌کنند، ادرار نیز رنگ قهوه‌ای دارد.

ادرار نارنجی

شایع‌ترین علت ادرار نارنجی، دارویی به نام پیریدیوم است. پیریدیوم که در فرمولاسیون بدون نسخه خود به نام آزو نیز شناخته می‌شود، برای کاهش علائم عفونت‌های دستگاه ادراری استفاده می‌شود. هویج، سایر غذا‌های نارنجی و ویتامین C نیز می‌توانند باعث نارنجی‌رنگ شدن ادرار شوند.

ادرار صورتی یا قرمز

در ایجاد ادرار صورتی، اغلب مصرف غذا مقصر است. در این مورد به‌ویژه چغندر شناخته شده است که باعث تولید ادراری می‌شود که از رنگ صورتی تا قرمز متغیر است. شاه‌توت و ریواس نیز می‌توانند این اثر را ایجاد کنند. داروی سل ریفامپین و سنا که یک ملیّن است نیز می‌توانند منجر به ادرار صورتی یا قرمز شوند. وجود خون در ادرار می‌تواند باعث تغییر رنگ ادرار از صورتی تا قرمز تیره شود.

مقدار بسیار کمی خون می‌تواند رنگ ادرار را تغییر دهد، اما وجود خون در ادرار نیز می‌تواند نشانه مشکل قابل‌توجهی در دستگاه ادراری باشد. به گفته‌ی انجمن اورولوژی آمریکا، اگر توضیح واضحی برای علت وجود خون در ادرار مثلاً دوره‌ی قاعدگی وجود نداشته باشد، باید با یک اورولوژیست برای بررسی هماچوری باشید.

ادرار زرد روشن

ویتامین‌های B۱۲ باعث ایجاد رنگ ادرار روشن یا زرد مایل به لیمویی می‌شوند؛ بتاکاروتن (موجود در غذا‌هایی مانند هویج) نیز می‌تواند باعث این نتیجه شود. گاهی اوقات رنگ ممکن است بیشتر نارنجی باشد تا زرد.

ادرار بنفش

یک بیماری بسیار نادر به نام سندرم کیسه‌ی ادرار بنفش وجود دارد که همان‌طور که ممکن است تصور کنید، معمولاً در افرادی که سوند ادراری برای کمک به تخلیه و جمع‌آوری ادرار دارند، دیده می‌شود. ادرار بنفش که به اندازه کافی عجیب است، تنها زمانی اتفاق می‌افتد که یک بیمار ادرار بسیار قلیایی داشته باشد و یک سوند داشته باشد.

رنگ ادرار در واقع تغییر نمی‌کند، فقط در کیسه جمع آوری بنفش به نظر می‌رسد. اگر سوند و کیسه جمع‌کننده عوض شود، ادرار دوباره رنگ طبیعی خود را نشان می‌دهد. همچنین یک بیماری بسیار نادر به نام پورفیری نیز می‌تواند منجر به رنگ بنفش ادرار شود.

ادرار سفید

چیلوریا یا ادرار سفید معمولاً در اثر مخلوط شدن مایع لنفاوی با ادرار ایجاد می‌شود. همچنین می‌تواند ناشی از هجوم فیلاریال، نوعی بیماری انگلی باشد.

ادرار سیاه

دارو‌های ماکروبید، مترونیدازول و روباکسین همگی باعث سیاه شدن ادرار می‌شوند. شیرین‌کننده و ملیّن سوربیتول نیز می‌تواند باعث سیاه شدن ادرار شود. تزریق آهن که برای درمان انواع خاصی از کم‌خونی استفاده می‌شود نیز می‌تواند منجر به سیاه شدن ادرار شود، اما آهن خوراکی این‌طور نیست. بیماری ادرار سیاه که به عنوان آلکاپتونوری شناخته می‌شود، یک بیماری نادر است که در آن بدن نمی‌تواند اسید‌های آمینه خاصی را پردازش کند.

ادرار فلورسنت

در بزرگسالان، فلورسانس مشخصه مسمومیت با اتیلن‌گلیکول (ضد یخ) است و معمولاً فقط چند ساعت پس از مسمومیت باقی می‌ماند. اگر نمونه در چهار ساعت اول پس از مسمومیت گرفته شود، ادرار فردی که با ضد‌یخ مسموم شده است، در زیر نور سیاه، آبی خواهد شد. در کودکان می‌تواند حاکی از مسمومیت با ضد‌یخ باشد، اما، به طرز عجیبی، ممکن است در کودکان کاملاً سالم هم یافت شود و نباید به تنهایی برای تشخیص مسمومیت در بیماران جوان‌تر استفاده شود.

بوی ادرار

دلایل زیادی وجود دارد که ممکن است باعث شود ادرار بو داشته باشد. کم‌آبی باعث غلیظ‌تر شدن ادرار و افزایش بوی آن شود. برخی غذا‌ها مانند مارچوبه می‌توانند ادرار را بودار کنند. شرایطی نیز وجود دارد که می‌تواند منجر به بوی غیرعادی ادرار شود، مانند بیماری ادرار شربت افرا که باعث می‌شود ادرار بوی شربت افرا بدهد. موارد زیر برخی از شرایط مرتبط با بوی خاص ادرار است:

بوی شیرین ادرار ممکن است نشان‌دهنده‌ی دیابت باشد.

ادرار بدبو اغلب نتیجه‌ی بیماری کبد یا نارسایی کبد است.

ادرار بدبو معمولاً با عفونت مجاری ادراری همراه است.

به طور کلی، بوی ادرار در صورتی که بدون علت باقی بماند یا ماهیت بدی داشته باشد، باید نگران‌کننده باشد، اما اگر مربوط به غذا یا به دلیل کم‌آبی باشد، باید در طول روز با نوشیدن آب از بین برود و ادرار به حالت عادی برگردد.

سخن پایانی

همراه با تلاش برای تعیین این که آیا به طور منظم آب کافی می‌نوشید، بررسی رنگ ادرار نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. چه گرم باشد چه سرد، آفتابی یا بارانی، نیاز به خوردن مایعات بیشتر با رنگ ادرار خود را نشان می‌دهد. اگر رنگ آن تیره‌تر از رنگ کاه است، احتمالاً زمان نوشیدن آب بیشتر فرا رسیده است.

بسیاری از مواقع، رنگ‌های هشداردهنده‌ی ادرار نتیجه رنگ‌های طبیعی یا مصنوعی مواد غذایی است و یک موضوع عجیب است، نه یک موضوع پزشکی. با این حال، تغییرات در ادرار را نادیده نگیرید، زیرا ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل پزشکی باشد که باید برطرف شود.

منبع: رکنا