ذخیره ژن یوزپلنگ،پلنگ و خرس قهوه‌ای در بانک ژن/امکان شبیه‌سازی وجود دارد

ایران سرزمینی پهناور با اقلیمی متنوع است که این خصوصیات موجب شده به خاستگاه حدود دو هزار گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب‌های داخلی و هشت هزار گونه گیاهی که بیش از هزار و ۷۰۰ گونه آن اندمیک یا بومی کشور است، تبدیل شود، تمام این‌ها گنجینه‌ای از ذخایر ژنتیک و زیستی و ذخیره‌های ارزشمندی برای طبیعت کشور محسوب می‌شوند که بخش زیادی از آن‌ها نیازمند حمایت و توجه ویژه هستند.

بر اساس آخرین آمار سازمان حفاظت محیط زیست ۲۱۰ گونه پستاندار، ۶۴۰ گونه پرنده، ۳۰۰ گونه خزنده، ۲۳ گونه دوزیست و ۳۵۰ گونه ماهیان آب‌های داخلی در کشور زیست می‌کنند، از این تعداد حدود ۷۶ گونه از رده‌های جانوری ایران در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد که این‌گونه‌ها شامل ۱۹ گونه از پستانداران، ۲۵ گونه از پرندگان، ۱۶ گونه از خزندگان، چهار گونه از دوزیستان و ۱۰ گونه از ماهیان آب‌های داخلی است، قرار گرفتن یک گونه‌ها در این فهرست به این معنا است که در خطر انقراض قرار دارند.

گونه‌هایی مانند گوزن زرد ایرانی، گورخر آسیایی، فک دریای خزر، هوبره، پلنگ، خرس سیاه آسیایی، تمساح پوزه کوتاه، نهنگ آبی و نهنگ باله‌ای در معرض خطر انقراض هستند، در این میان البته یوزپلنگ ایرانی در وضعیت بحرانی قرار دارد.

از آنجا که این گونه‌ها جزو ذخایر ژنتیکی و زیستی کشور محسوب می‌شوند؛ حفاظت از آنها امری الزامی است بر این اساس در سال ۱۳۹۳ در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۱۵ فروردین به عنوان روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی تصویب و در سال ۱۳۹۴ وارد تقویم رسمی کشور شد تا بر اهمیت حفاظت از گونه‌های زیستی بیش از پیش تاکید شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره اهمیت حفظ ذخایر ژنتیکی به ما گفت: کشور‌های دنیا از چندین دهه قبل شروع به ذخیره سازی نمونه‌های زیستی با اهداف مختلف کردند، ابتدا از گیاهانی که بیشتر در تغذیه مورد استفاده قرار می‌گرفتند مانند گندم و برنج شروع شد بر این اساس برخی کشور‌ها اقدام به ذخیره سازی بذر‌ها کردند.

حسن اکبری افزود: آن چیزی که از گونه‌های مختلف در طبیعت می‌بینیم در باطن تنوع بسیار زیادی دارند، مثلا یک موش را در طبیعت در نظر بگیرید، ما آن را به عنوان یک گونه در طبیعت می‌شناسیم در حالی که از تعداد زیادی گونه‌های مختلف تشکیل می‌شوند که هر کدام دارای ویژگی، رفتار و ژن‌های مختص به خودشان هستند که در طول میلیون‌ها سال زندگی تکامل پیدا کردند و بهترین سازگاری را با طبیعت اطرافشان به دست آوردند، بنابراین خیلی مهم است که نمونه‌های ژن‌هایی که حاصل تکامل در طبیعت هستند و توانستند انواع ناملایمات را سپری کنند، ذخیره داشته باشیم.

وی ادامه داد: بانک ژن یا مجموعه‌هایی که ذخایر زیستی در آنها ذخیره می‌شود معمولا با اهداف مختلفی ایجاد می‌شوند یک بخشی از فعالیت، اهمیت و کارکردشان در حوزه مطالعات است مثلا امروزه طبقه بندی یا به تعبیر علمی‌تر رده بندی و تاکسونومی گونه‌ها با استفاده از نمونه‌های زیستی صورت می‌گیرد که در بانک‌های ژن ذخیره می‌شوند، یعنی بر روی این نمونه‌های زیستی که از گونه‌ها برداشت شده مطالعات مولکولی انجام، طبقه بندی و گونه‌های مختلف از همدیگر تفکیک می‌شوند، گاهی در طبیعت ممکن است دو گونه جانوری یا گیاهی از نظر ظاهری شبیه هم باشند یعنی ما به لحاظ ظاهری تفاوتی را تشخیص ندهیم، اما به لحاظ ژنتیکی کاملا متفاوت باشند و نیاز باشد هر دو با شرایط متناسب خودشان حفظ شوند امروزه یکی از کارکرد‌های مهم نمونه‌های زیستی که در بانک‌های ژن ذخیره می‌شوند مطالعات تاکسونومی، تنوع ژنی و بسیاری مطالعات دیگر است که می‌تواند از طریق این نمونه‌ها انجام شود.

وی اظهار داشت:، اما کاربرد مهم و بسیار موثری که مخصوصا در سال‌های اخیر خیلی مورد توجه قرار گرفته و در سال‌های آینده پررنگ‌تر خواهد شد موضوع برداشتن نمونه‌های سلولی زنده از گونه‌ها و کشت سلولی و در ادامه فریز کردن و نگهداری آنها برای آینده است، این کار از این بابت مهم است سلول‌هایی که برداشت می‌شوند سلول‌های زنده هستند و کشت سلولی آنها صورت می‌گیرد و در دما‌های خیلی پایین مثلا کمتر از ۱۶۰ درجه نگهداری می‌شوند اینها می‌توانند سال‌ها زنده بمانند.

اکبری افزود: در این راستا دانش ژنتیک نیز اکنون تا حدودی امکان شبیه سازی را فراهم کرده و قطعا در آینده این دانش پیشرفت خواهد کرد و این امکان را به بشر می‌دهد که گونه‌های منقرض شده‌ای که از آنها نمونه‌های زنده با شرایط استاندارد نگهداری شده وجود داشته باشد؛ بتوانند دوباره آنها را احیا کنند و گونه‌ای که به وجود می‌آید دقیقا شبیه همان گونه‌ای است که از آن نمونه گرفته شده است.

وی گفت: در کشور ما هم از سال‌ها پیش این مساله مورد توجه قرار گرفت و مجموعه‌های تحقیقاتی در کشور روی این مساله کار کردند؛ سازمان حفاظت محیط زیست هم سال قبل تفاهم نامه‌ای با مرکز ملی ذخایر ژنتیک امضا کرد و در قالب آن تاکنون از گونه‌های یوزپلنگ، پلنگ و خرس قهوه‌ای نمونه زنده تهیه، کشت سلولی انجام و نمونه‌های آنها فریز شده است، مخصوصا یوزپلنگ که از چندین نمونه‌ای که تلفات داشتیم یا در اسارت داشتیم نمونه تهیه شد، تلاش می‌کنیم که بیشتر گونه‌هایی که در خطر انقراض هستند و یا جمعیتشان کم است حتما برای احتیاط نمونه‌هایی از آنها داشته باشیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: روش کار به این شکل است که یا حیوان باید زنده باشد و یا با توجه به استاندارد‌های خاصی که وجود دارد نمونه برداشت شود یا اینکه به تازگی تلف شده باشد و در چند ساعت اول امکان برداشت نمونه برای این کار وجود دارد.

وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست هم مجموعه بانک ژن و آزمایشگاه ژنتیک دارد که زیرمجموعه دفتر موزه ملی و تاریخ طبیعی است، می‌شود گفت بانک ژن سازمان محیط زیست جزعی از موزه ملی تاریخ طبیعی ما است در این بانک ژن نمونه‌های زیستی ذخیره می‌شوند و امید داریم در آینده بتوانیم آنرا توسعه دهیم و کشت سلولی و ذخیره سازی نمونه‌های سلولی را هم داشته باشیم.

اکبری درباره حفظ ذخایر گونه‌های گیاهی توضیح داد: متولی حفظ ذخایر گیاهی سازمان منابع طبیعی است بنابراین ما به شکل گسترده‌ای در این موضوع ورود نمی‌کنیم، اگرچه در طبیعت موضوع حفظ جنگل‌ها و پوشش گیاهی به خصوص در مناطق حفاظت شده و احیای گونه‌های اندمیک مد نظر ما هم قرار دارد و پیگیری می‌کنیم، اما واقعیت این است که به لحاظ ضوابط و قوانین جاری کشور حفاظت از ذخایر گیاهی در حوزه منابع طبیعی است.

منبع: ایرنا